De autistische stoornis is een Autisme Spectrum Stoornis (ASS), die begint vóór het derde levensjaar. De autistische stoornis is ook wel bekend onder de namen klassiek autisme, het syndroom van Kanner of vroegkinderlijk autisme.
De stoornis heeft een verregaande invloed op alle ontwikkelingsgebieden van een kind. Het is een pervasieve ontwikkelingsstoornis (pervasief: doordringend, diepgaand). Hoe eerder de stoornis wordt gesignaleerd, hoe beter de ontwikkelingsmogelijkheden zullen zijn.
Ali loopt na de herfstvakantie het klaslokaal van juf Els binnen. Hij is een beetje zenuwachtig om weer te beginnen op school en voelt zich niet helemaal lekker. Hij heeft afgelopen nacht ook slecht geslapen. De vakantie heeft lang geduurd en Ali moet weer even wennen aan het naar school gaan. Nu lukt het Ali maar niet om zijn jas op te hangen. Dan maar op de grond!
En zo begint de achtste aflevering in de serie over bijzondere kinderen, die in jaargang 28 van het Praxisbulletin verschijnt. Aflevering 8: kinderen met een autistische stoornis.
Paniek
Ali loopt het klaslokaal in. Hé, wacht eens even, dit ís zijn klaslokaal helemaal niet! Ali snapt niet hoe dat kan. Hij weet zeker dat hij in het lokaal van juf Els is. Ali raakt in paniek. Hij ziet zijn eigen tafeltje niet meer staan. De verkleedhoek was links achter in de klas, de knutselhoek was links voorin, de computer stond rechts achterin en de spelletjeshoek was rechts voor in de klas. Ali is boos en roept heel hard: “Nee! Nee! Nee!”
Gedragingen
Juf Nina, Ali’s juf bij de peuters, heeft juf Els ingelicht over het eigenaardige gedrag van Ali. Zij maakte zich gedurende de tijd dat Ali bij haar op de peuterspeelzaal zat al zorgen. Ali heeft volgens haar moeite met nieuwe dingen of nieuwe situaties. Hij vindt het moeilijk wanneer een dag op school anders verloopt dan gewoonlijk. Bijvoorbeeld wanneer de groep in de ochtend binnen moet blijven, omdat het buiten hard regent. Normaal gesproken mogen de leerlingen in de ochtend bijna een half uur buiten spelen.
Ook over het spelgedrag van Ali maakt juf Nina zich zorgen. Ali laat ander spelgedrag zien dan zijn klasgenoten. Het lijkt alsof Ali niet weet hoe hij speelgoed moet gebruiken. Ali rijdt niet met autootjes, maar hij zet ze in een lange rij achter elkaar. En dit doet hij steeds opnieuw. Een ander voorbeeld is het spelen met een speelgoedtelefoon. Hij lijkt dan gefascineerd te zijn door de knopjes op de telefoon. Hij drukt steeds maar weer op de knopjes. Ali gebruikt de telefoon niet zoals zijn klasgenoten dat doen. Die doen met een speelgoedtelefoon namelijk alsof ze iemand bellen. Het komt ook voor, dat Ali bouwstukken van klasgenoten kapotmaakt, omdat hij de groene blokken wil hebben. Hij doet dit zonder erom te vragen. En het lijkt hem te ontgaan, dat zijn klasgenoten hier boos en verdrietig om worden. Verder is opvallend aan zijn spelgedrag, dat Ali het liefst alleen speelt. Hij maakt weinig contact met andere leerlingen.
Ten slotte lijkt Ali moeite te hebben met overgangssituaties. Wanneer de juf in haar handen klapt en vervolgens zegt, dat het speelgoed opgeruimd moet worden, wordt Ali onrustig. Hij wiegt dan heen en weer en reageert niet, als de juf hem roept of tegen hem probeert te praten. Dit gedrag komt vaker voor, als de juf onaangekondigd een activiteit beëindigt.
Heeft Ali nu een autistische stoornis?
LASTIG TE HERKENNEN
De symptomen van een autistische stoornis kunnen bij kinderen veel verschillende vormen aannemen en hierdoor op verschillende manieren tot uiting komen. Dit is een van de redenen waarom deze stoornis vaak moeilijk op jonge leeftijd te herkennen is. Ook omdat veel symptomen een overlap hebben met andere stoornissen – zoals ADHD, taalontwikkelingsstoornissen of een verstandelijke beperking – is een autistische stoornis lastig te signaleren. De gedragingen van Ali zijn echter wél aanwijzingen, die erop duiden, dat er sprake zou kunnen zijn van een autistische stoornis.
DIAGNOSTISCH ONDERZOEK
Hoe kan juf Els nu op de beste manier met Ali aan de slag? Ze kan beginnen met het observeren van het gedrag van de leerling in de klas en navragen bij ouders of zij de gesignaleerde symptomen óók in de thuissituatie herkennen. Juf Els kan dan de voorbeelden uit de les- en speelsituaties noemen.
Als de ouders de symptomen herkennen, als ze de symptomen als zorgelijk ervaren én als de symptomen Ali belemmeren in zijn functioneren, dan is het zinvol om het belang van een diagnostisch onderzoek met de ouders te bespreken. Het is belangrijk om in een vroeg stadium duidelijkheid te krijgen over de stoornis, om de ontwikkelingsmogelijkheden optimaal te kunnen benutten.
Begeleiding en duidelijkheid
Een onderzoekstraject kan echter lang duren. Waar kan juf Els in ieder geval nu al mee beginnen? Ali heeft waarschijnlijk meer begeleiding nodig dan binnen het reguliere onderwijs geboden kan worden. Het kan ook zijn, dat met een aantal specifieke handvatten en tips Ali beter binnen de basisschool tot zijn recht komt. Kinderen met (een vermoeden van) een ASS hebben veel baat bij structuur, voorspelbaarheid en duidelijkheid.
De volgende aandachtspunten kunnen juf Els helpen om Ali structuur in de ruimte, in tijd, in activiteiten en in interactie (sociale situaties) te bieden.
Structuur
STRUCTUUR IN DE RUIMTE
Leerlingen met een ASS raken snel overprikkeld. Zorg er daarom voor, dat de leerling zo min mogelijk wordt afgeleid door prikkels in of buiten het lokaal:
– Houd het klaslokaal opgeruimd en hang knutselwerkjes achter in de klas.
– Maak de werkplek van de leerling duidelijk door die te visualiseren. Bijvoorbeeld door
een foto van de leerling (of zijn/haar naam) op de tafel (of de stoel) van de leerling te plakken.
STRUCTUUR IN TIJD
Leerlingen met een ASS hebben behoefte aan voorspelbaarheid en regelmaat. Maak daarom een dagprogramma zichtbaar, zodat de leerling weet wat hij/zij kan verwachten:
– Maak een visueel dagschema. Maak hierbij gebruik van pictogrammen. Die zijn gratis te downloaden vanaf de website sclera.be.
– Maak gebruik van een kleurenklok of een zandloper, om de tijdsduur van activiteiten te visualiseren.
STRUCTUUR IN ACTIVITEITEN
Leerlingen met een ASS hebben moeite met onduidelijke situaties, het zelfstandig plannen, het maken van keuzes en het bedenken wat te gaan doen. Om de leerling in staat te stellen zelfstandig te werken, is het daarom belangrijk, dat duidelijk is waar de leerling moet beginnen, wat er af moet en wat hij/zij moet gaan doen als hij/zij klaar is:
– Beperk de keuzemogelijkheden voor de leerling en maak de keuzes overzichtelijk (keuzekaart).
– Schrijf de regels voor de activiteit op en gebruik hierbij pictogrammen, zodat de leerling weet wat hij/zij kan verwachten. Dit is een houvast voor de leerling en vooral belangrijk bij vrije situaties.
STRUCTUUR IN INTERACTIE
Leerlingen met een ASS hebben problemen met de wederkerigheid. Ze hebben moeite om zich in een ander te verplaatsen en reageren niet adequaat. Ze kunnen niet “aflezen” welk gedrag wordt verwacht en welk gedrag gewenst is. Ook het “aflezen” van emoties is moeilijk. En ook het herkennen en het onder woorden brengen van de eigen emoties. Zorg daarom voor voorspelbaar leerkrachtgedrag:
– Maak gewenst gedrag duidelijk, door het stellen van eenduidige en expliciete regels.
– Eis geen oogcontact van de leerling.
– Gebruik concrete en heldere taal. Zeg wat u doet en doe wat u zegt!
Terug naar Ali
Juf Els legt langzaam en rustig uit, hoe het komt dat de klas er zo anders uitziet. “Kom maar,” zegt ze. “Ik laat het je wel even zien.” Ze laat Ali zijn eigen bureau en zijn stoel met zijn naam erop zien, die een mooi plekje vóór in de klas hebben gekregen. Ali is nu meteen een stuk kalmer. Maar hij is pas weer écht in zijn element, als hij met de groene blokken speelt…
Meer informatie
Voor meer informatie over het onderwerp van dit artikel verwijzen we u naar de volgende websites:
– wijzeronderwijs.nl
– sociaalopstap.nl
