Zestien jaar oud zijn ze inmiddels, de kerndoelen voor po, vo en so. Ze worden aangescherpt, zodat ze kinderen goed blijven voorbereiden op hun toekomst. In dit artikel lees je hoe dat gaat gebeuren én hoe je je schoolcurriculum nu al kunt versterken.
Kinderen blijven achter op het terrein van basisvaardigheden zoals lezen, schrijven en rekenen. Dat blijkt uit onderzoeken zoals PISA. Rohan de Groot, basisschooldirecteur in Utrecht, herkent dat beeld wel. ‘Omdat veel van onze leerlingen taalachterstanden hebben, steken wij hier wellicht meer tijd en energie in dan een gemiddelde school. Daardoor scoren ze over het algemeen goed. Maar zeker na de coronaperiode zien we de vaardigheden wat inzakken.’
Onduidelijkheid zorgt soms voor grote verschillen
De wettelijke opdracht aan scholen over wat kinderen moeten kennen en kunnen, is beschreven in kerndoelen. Er zijn verschillende kerndoelensets: voor het primair onderwijs, het (voortgezet) speciaal onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De huidige kerndoelen zijn ‘aanbodsdoelen’: scholen zijn verplicht om aandacht te besteden aan de inhoud die in de kerndoelen staat. De kerndoelen beschrijven echter niet precies wat kinderen uiteindelijk aan kennis en vaardigheden moeten beheersen. Scholen interpreteren dit op verschillende manieren. Die ruimte is aan de ene kant prettig, maar zorgt ook voor grote verschillen tussen scholen en leraren. Voor kinderen maakt dat de overstap naar het voortgezet onderwijs soms lastig. De leraar van de brugklas krijgt kinderen met verschillende niveaus in de klas. Deskundigen vinden dat kinderen op sommige scholen en met sommige methodes te weinig leren. Op andere scholen zien zij soms te overladen programma’s. Ook makers van toetsen, methodes en leermiddelen worstelen met de onduidelijkheid van de huidige kerndoelen. Immers: welke vragen kun je stellen als de doelen niet helemaal duidelijk zijn?
Nieuwe kerndoelen worden concreter
In een brief aan de regering toont minister Wiersma zich bezorgd over de landelijk dalende basisvaardigheden. Hij wil het onderwijs in taal, rekenen en wiskunde, maar ook in burgerschap en digitale geletterdheid versterken. Dat kan het best, vindt hij, op basis van duidelijke, concrete kerndoelen.
Minister Dennis Wiersma: ‘De opdracht aan het funderend onderwijs is te vaag, te open en met een onduidelijke ambitie. Dat is onwerkbaar, want zo ontstaat de situatie dat de ene school leerlingen wél goed voorbereidt op deelname aan de samenleving en de andere school niet. Dat de ene leerling taalvaardig is, veilig kan internetten en weet hoe onze rechtsstaat werkt, en de andere leerling niet.’
Gaat het hele onderwijs nu op de kop? Zeker niet. De teams die gaan werken aan de kerndoelen, kijken waar deze niet duidelijk of niet concreet genoeg zijn. En hoe de doelen van po en vo beter op elkaar kunnen aansluiten en op de examenprogramma’s in de bovenbouw.In de afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar het curriculum van taal en rekenen. Die kennis wordt gebruikt bij het bijstellen van de huidige kerndoelen. Op sommige onderdelen worden de kerndoelen ook inhoudelijk aangepast. De grootste verandering is de toevoeging van twee nieuwe leergebieden, burgerschap en digitale geletterdheid. Daarvoor worden ook kerndoelen ontwikkeld. Concreter beschreven kerndoelen moeten ervoor zorgen dat leerlingen, ouders, leraren, methodemakers, toetsmakers en inspectie straks beter weten wat leerlingen aan het eind van het primair onderwijs moeten beheersen. Concretere kerndoelen helpen om de basisvaardigheden te versterken. En ze maken ook duidelijk wat níet hoeft te worden aangeboden. Ze maken de verschillen tussen scholen kleiner en versoepelen de overstap naar vervolgonderwijs.
Niet alles tegelijkertijd
Nog voor de zomervakantie 2022 startten twee teams met het aanscherpen van de kerndoelen voor Nederlands en rekenen-wiskunde. Najaar 2022 begint het werk aan de kerndoelen voor burgerschap en digitale geletterdheid. Ieder team bestaat uit leraren, vakexperts en curriculumexperts van SLO. In januari 2023 maakt de minister een ‘tussenbalans’ op en informeert hij de Tweede Kamer over de voortgang. De ontwikkeling van de kerndoelen voor de overige leergebieden gaat daarna van start. Rond de zomer van 2023 zijn de conceptkerndoelen voor de eerste vier leergebieden klaar. Ook uitgevers van leermethoden worden van de ontwikkelingen op de hoogte gehouden.
Voordat de geactualiseerde kerndoelen worden ingevoerd, gaat SLO deze in het onderwijs onderzoeken. Scholen moeten immers wel uit de voeten kunnen met de nieuwe beschrijvingen. Aan het eind van het schooljaar 2023-2024 overhandigt SLO de opbrengsten aan het ministerie van OCW, dat ze zal laten vastleggen in wet- en regelgeving. Samen maken kerndoelen straks duidelijk wat er van scholen wordt verwacht.
Een betere afstemming is hard nodig
Voor taal en rekenen werken scholen nu met kerndoelen en referentieniveaus. Hoe zat dat ook alweer? In 2006 werden de huidige kerndoelen van kracht.
In 2010 werd daar een gedetailleerder referentiekader voor taal en rekenen aan toegevoegd. De kerndoelen en referentieniveaus sluiten niet goed op elkaar aan. Ze zijn in verschillende periodes geschreven, met verschillende bedoelingen (bron: evaluatie van OCW). Ook zijn sommige inhouden uit de kerndoelen niet verwerkt in de referentieniveaus. Dat vraagt om aanpassingen. Voor burgerschap geldt dat de overheid al langer meer aandacht wil voor dit onderwerp. In 2021 kwam er een herziene wet op het burgerschapsonderwijs. De huidige kerndoelen bevatten geen expliciete doelen voor burgerschap en sluiten daarom niet goed aan op de wet. En wat digitale geletterdheid betreft: er zijn al veel langer aparte programma’s voor mediawijsheid en informatica. De overheid wil dat burgerschapsonderwijs en digitale geletterdheid worden opgenomen in de kerndoelen, zodat zij voor alle scholen gelden.
Onderwijs gaat over meer dan kennis en vaardigheden
Natuurlijk krijgen kinderen op school naast kennis en vaardigheden nog veel meer mee. ‘Onderwijs is meer dan alleen kerndoelen,’ zegt Bernard Teunis, oud-leerkracht po en bij SLO verantwoordelijk voor de actualisatie van de kerndoelen en examenprogramma’s. ‘Kerndoelen geven richting; ze maken scholen duidelijk wat er van hen wordt verwacht. Wat is het aanbod dat iedere school moet geven, welke ervaringen gunnen we onze leerlingen en wat moet ieder kind minimaal beheersen om succesvol door te stromen?’
Bij het ontwikkelen van nieuwe kerndoelen werken experts en collega’s uit het onderwijsveld onder begeleiding van SLO aan kerndoelen die passen bij de ambities die er leven, en die tegemoetkomen aan de brede opdracht van het onderwijs. Dat is ook de opdracht van het ministerie van OCW: zorg voor een balans tussen kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Oftewel: zorg ervoor dat kinderen goed worden voorbereid op het vervolgonderwijs. Maar óók dat zij op school oefenen om in de groep en in de maatschappij hun weg te vinden en op school ruimte krijgen om zich te ontplooien. De kerndoelen moeten hierbij voldoende richting geven, zodat dit op landelijk niveau voor alle scholen geldt. Tegelijkertijd moeten de kerndoelen ook ruimte aan scholen geven om zelf accenten te leggen.
Kerndoelen helpen bij het maken van eigen keuzes
De minister vraagt van scholen ook ‘curriculumbekwaamheid’.
Minister Dennis Wiersma: ‘Ik wil inzetten op curriculumbekwaamheid omdat het essentieel is voor goed onderwijs dat leraren en schoolleiders het landelijk curriculum goed weten te vertalen naar een schooleigen curriculum. Daarom wil ik ervoor zorgen dat alle leraren en schoolleiders nog beter doordachte keuzes kunnen maken in hun onderwijsaanbod en leeractiviteiten.’ (Wiersma, 4 april 2022)
Bernard Teunis van het SLO haakt in op deze uitspraak van de minister: ‘De echte kwaliteit van onderwijs vindt plaats in de klas. De school en de leerkracht kunnen de kerndoelen gebruiken om bewuste keuzes te maken in pedagogische en didactische aanpak. Uiteindelijk zijn sterke leraren de sleutel tot kwaliteit van onderwijs.’
Wat vraagt dat van teams?
Een schooleigen curriculum
De Nederlandse grondwet biedt scholen veel ruimte om hun onderwijs naar eigen inzicht in te richten. Dat maakt ons onderwijs uniek en zorgt ervoor dat ouders en leerlingen op zoek kunnen naar een school die echt bij hen past. De kerndoelen liggen straks vast, maar een curriculum bestaat daarnaast uit meer elementen. Dat illustreert het curriculaire spinnenweb hiernaast. Op al die verschillende facetten van het curriculum kun je als school eigen accenten leggen en zo je schooleigen curriculum versterken. Je kunt als team bedenken hoe je vanuit je eigen visie wilt werken aan de doelen, hoe je de kinderen wilt begeleiden of hoe je wilt toetsen.
De school van De Groot geeft veel extra aandacht aan taal, maar brengt kinderen ook in aanraking met muziek, sport en kunst. De directeur: ‘Er wordt ook van ons verwacht dat we de kinderen meer kansen geven. Dat doe je echt niet alleen met reken- en taalonderwijs.’
Benieuwd naar de uitkomsten?
Hoe de aangescherpte doelen eruit gaan zien, is nog even de vraag. Hoe jullie echter je eigen schoolcurriculum kunnen versterken, daar kun je nu al met elkaar over nadenken. De Groot: ‘Wij praten als team over wat we de kinderen willen meegeven. En we betrekken daarbij zo veel mogelijk organisaties, die helpen om kinderen ook na school extra bagage en ervaringen te bieden. Museumbezoek, typeles en De Avonturenclub die met ze gaat buiten spelen, boompje klimmen en fikkie stoken. Daar groeien ze óók van.’
Anton Bakker is curriculumontwikkelaar bij SLO en werkt voor het po. Hij houdt zich onder andere bezig met het programma actualisatie kerndoelen. Verder werkt hij samen met leraren en opleiders aan het verbeteren van het wereldoriëntatieonderwijs.
Download het hele artikel
Klik op de naam van het bestand om het te openen.