Het gebruik van de ampersand komt nog vrij regelmatig voor, vooral in bedrijfsnamen. Men kiest ervoor omdat het teken een bepaalde uitstraling heeft. Dat het in werkelijkheid een samenvoeging is van de letters E en t en oorspronkelijk afgeleid is van het Latijnse woord voor “en”, is niet van belang. Het teken is algemeen bekend, zo bekend dat we er overheen kijken – of moeten we zeggen: over heen lezen?
Het bespreken van de ampersand en andere lettersamenvoegingen biedt u de mogelijkheid om aandacht te besteden aan de schrijfruimte aan het einde van een schrijfregel. Net zoals bij computergebruik dienen we bij pengebruik rekening te houden met een voor- en een achtermarge.
Het artikel in het Praxisbulletin geeft, behalve achtergrondinformatie, een aantal opdrachten rondom de ampersand. In deze internetuitbreiding treft u extra opdrachten aan.
Benodigdheden
– Blanco papier (A4- en A5-formaat),
– een onderlegger, bv. een schrift,
– potlood, kleurpotlood, (vul)pen en een gum,
– ecoline of inkt,
– een doekje,
– een houten “pen”,
– Gouden gidsen/telefoonboeken en/of kranten,
– voor de extra opdracht: computer(s) en printer.
Opdracht 4
Bespreek de verschillen in de ampersands en de lettersamenvoegingen st, fl, tt, fi, ft, ff en fr in een vijftal computeralfabetten
Figuur 4.
Materiaal:
– voor elk kind een kopie van afbeelding 4,
– kleur(potlood),
– blanco papier,
– potlood,
– voor de extra opdracht: computer(s) en printer.
Inleiding:
Indien nodig, geeft u een korte herhaling (zie het bladartikel). De computer biedt een grote diversiteit aan alfabetten (fonts). Samen wordt bekeken hoe de ampersand in deze fonts is weergegeven en of er ligaturen zijn.
Zichtbaar is dat er soms samenvoegingen gemaakt worden om de afstand tussen de letters gelijk te houden.
Werkwijze:
Elk kind krijgt een kopie van afbeelding 4. Samen met hen bespreekt u de ampersands in deze fonts onder het motto: wat valt je op? Let hierbij op:
– de witverdeling in boven- en ondervlak,
– lijnen: dik – dun,
– gesloten of open vorm,
– de herkenbaarheid van de letters,
– de richting.
Bespreek samen de opbouw, de wijze waarop deze ampersands gemaakt worden. Laat de kinderen het zelf ontdekken en uitproberen.
Daarna omcirkelt het kind alle samenvoegingen. Ook deze worden besproken onder het motto: wat valt je op? Let hierbij op:
– de doorgetrokken streep en de wijze waarop dit gebeurt,
– de lengte van de letters onderling,
– de punten op de i,
– de richting.
Als extra opdracht kunnen de kinderen zelfstandig op de computer ampersands en lettercombinaties zoeken in zelf gekozen letterfonts. Het best kunt u alle combinaties in één keer laten omzetten in het gekozen font en niet telkens combinatie voor combinatie apart. Stel hierbij van tevoren een tijd vast. Afhankelijk van de groep en/of de “computerhandigheid” kan dit binnen een tiental minuten.
Laat ook eens andere lettercombinaties, zoals rt en rf, proberen.
Opdracht 5
Zoeken naar ampersands (groepsopdracht)
Materialen:
– Gouden Gids/telefoonboek en/of kranten,
– blanco papier,
– potlood.
Inleiding:
Deze opdracht kunt u zowel individueel als in groepsverband geven. Het stellen van een tijd, bv. 15 minuten, kan als wedstrijdelement dienen. De kinderen zullen verbaasd zijn over de hoeveelheid &-tekens.
Werkwijze:
Nadat de nodige kranten, telefoonboeken en/of Gouden Gidsen zijn verdeeld, zoeken de kinderen daarin naar ampersands. De gevonden voorbeelden nemen ze over. Na afloop wordt samen gekeken naar het aantal gevonden tekens, de verschillen ertussen en hoe ze gebruikt zijn.
Opdracht 6
Ontwerp een ampersand met pennen van verschillende breedtes
Materiaal:
– blanco A4-papier,
– onderlegger,
– ecoline of inkt,
– doekje (om spatten te verwijderen),
– houten “pen” (bij voorkeur geen wasknijper).
Inleiding:
Het ontwerpen van een ampersand met brede “pen” is geen gemakkelijke opgave. Het vereist enige handigheid en de nodige oefeningen vooraf, maar het is de moeite waard om de kinderen te laten experimenteren. Het is een voordeel, als u zelf enige kennis en kunde van kalligrafie bezit. De voorkeur gaat uit naar een zelfgemaakte, houten penvorm (zie figuur 5). Vierkant of rond bieden deze een beter houvast dan de platte vorm van de korte wasknijper. Zorg er dus voor dat de “pen” de juiste penlengte heeft en dat de “penpunt” scherp afgesneden is. Het zou mooi zijn als elk kind een houten “pen” zou hebben en dat er meerdere breedtes zijn, zodat er vaker van “pen” gewisseld kan worden.
Figuur 5. Houten pennen.
Bij het schrijven van een ampersand met brede pen is de volgorde van de onderdelen anders dan bij een “gewone” pen. Daar zijn regels voor. Maar toch kiezen kalligrafen vaak hun eigen volgorde. Omdat de pen het papier telkens weer moet loslaten, moeten we er extra op letten dat de penstand gelijk blijft. Bij de vroegere alfabetten wisselen de penstanden meestal tussen de 30 en 45 graden. Wij houden de penpunt gemakshalve op 45 graden. De “pen” zelf wordt vastgehouden zoals we de vulpen ook vasthouden. Stel van tevoren een tijdslimiet vast.
Figuur 6. Met brede “pen”.
Werkwijze:
Als elk kind de benodigde materialen heeft, geeft u een korte uitleg over de stand die de pen op het papier moet hebben. De kinderen experimenteren met de pen in verschillende standen. Als u nog over een krijtbord beschikt, kunt u daarop eventueel met een plat afgeslepen krijtje aangeven wat de bedoeling is. Aangezien het niet de bedoeling is er een kalligrafieles van te maken, hoeven de resultaten niet perfect te zijn. Laat de kinderen – indien mogelijk – van “pen” wisselen. Het ervaren van en het experimenteren met het materiaal staan bij deze opdracht voorop.
Opdracht 7
“Versier” een blad met ampersands van verschillende grootte
Materiaal:
– blanco A5-papier,
– oefenblad,
– onderlegger,
– (vul)pen,
– ecoline of inkt,
– doekje (om spatten te verwijderen),
– houten “pen” (bij voorkeur geen wasknijper).
Inleiding:
De kinderen ontwerpen zelf een blad vol met diverse vormen van ampersands. De verscheidenheid is van belang. Geef hun, alvorens zij op het A5-blad gaan werken, de gelegenheid om het teken te oefenen op een apart blad. Eventueel maken zij meerdere bladen, zodat zij kunnen kiezen voor een mooie verdeling van de tekens over het blad.
Figuur 7. A5-blad vol met ampersands.
Werkwijze:
Schrijf een grote ampersand iets naast het midden van het blad. Schrijf daarna met (vul)pen enkele malen het woord ampersand. Ook dat kan in verschillende groottes. Daarna wordt het blad verder gevuld met ampersands, groot en klein, smal en breed en in diverse variaties.
Opdracht 8
Ontwerp een “nieuwe” ampersand, waarbij de letter E en T herkenbaar blijven.
Materiaal:
– blanco papier,
– onderlegger,
– een pen naar eigen keuze.
Inleiding:
De kinderen hebben diverse vormen van ampersands gezien en nageschreven. Hoewel het teken uit het samenvoegen van de letters E en t ontstaan is, zijn deze letters in het huidige teken niet of nauwelijks meer te herkennen. De kinderen ontwerpen een “nieuw” teken, waarin beide letters wél zichtbaar zijn. Of zij werkelijk een nieuw teken ontwerpen is de vraag, maar dat is niet het belangrijkste doel van deze opdracht. Het experimenteren en het spelen met letters staan voorop.
Werkwijze:
Na een korte uitleg gaan de kinderen aan de slag. Na afloop worden alle resultaten besproken. Hierbij staat de herkenbaarheid van de letters E en t voorop. Ook al is het teken niet nieuw, door de vele oefeningen is het resultaat wel een compliment waard.
Tenslotte
Het geheel kan worden afgesloten met een tentoonstelling van de resultaten van bv. opdracht 7 (A5-bladen vol ampersands) en opdracht 8 (“nieuwe” ampersandontwerpen).
