Het artikel in het Praxisbulletin gaat over scheepsarcheologie. Op de locatie Lelystad van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed houden scheepsarcheologen zich bezig met het bestuderen van scheepswrakken die in de Nederlandse bodem of wateren gevonden zijn, Ʃn met wrakken die elders op de wereld zijn gezonken, maar nog wƩl van de Nederlandse staat zijn.
Het artikel geeft achtergrondinformatie over maritieme archeologie, het werk van de RCE en een uitgebreid overzicht van de educatieve mogelijkheden.
In deze internetuitbreiding vindt u een scheepswrakkenkaart van de provincie Flevoland, een overzicht van in Nederland te bezichtigen scheepswrakken en replicaās en 12 opdrachtkaarten waarmee u de kinderen in kleine groepjes kunt laten werken. U kunt daarbij een keuze (laten) maken uit verschillende opzoek- en doe-opdrachten, die variĆ«ren van speurwerk verrichten op internet tot een digitaal spel spelen of een scheepswrak maken. Tot slot is er een fotogalerij.
Bestanden
Klik op de naam van het bestand om het te openen.
Uitbreidingen
Scheepswrakkenkaart
Klik op de link hierboven om de afbeelding te bekijken (pdf-bestand, opent in een nieuw venster).
Bron: RCE – Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Afdeling Scheepsarcheologie, Lelystad.
De Scheepswrakkenkaart is ā in papieren versie ā uitgegeven door: Nieuw Land Erfgoedcentrum, Lelystad/RACM, Amersfoort (september 2006).
Schepen bekijken
Scheepswrakken:
– Op het buitenterrein van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Lelystad zijn twee scheepswrakken te bezichtigen, die zeer compleet en met een uitgebreide inventaris zijn opgegraven: “De Zeehond”, een Groninger tjalk, vergaan in 1886 en opgegraven in 1972, en een beurtvaarder uit de 17e eeuw. In het inpandige depot is van beide schepen de geconserveerde en gerestaureerde inventaris te bewonderen.
– Bij de Rijksdienst in Lelystad bevindt zich ook het Romeinse schip dat in 2003 bij Vleuten-De Meern werd opgegraven (“De Meern 1”). Een helft is te zien op de sproeivloer, waar het voortdurend nat wordt gehouden. Als de conservering van dit schip voltooid is, gaat het terug naar de plek waar het werd gevonden. Het wordt dan tentoongesteld in bezoekerscentrum Castellum Hoge Woerd.
– In het inpandige Nationaal Scheepsarcheologisch Depot te Lelystad zijn ook twee 2e-eeuwse Romeinse boomstamkanoās te zien, die in de jaren ā70 van de vorige eeuw bij Zwammerdam zijn opgegraven. De ene was in gebruik als viskaar (te zien aan de doorboring van de zijkanten) waarin gevangen vis levend werd gehouden; de andere heeft opgehoogde zijkanten als bijzonderheid.
– Een van de pronkstukken van het werk van de materiaalspecialisten van de RCE is te bewonderen bij Nieuw Land Erfgoed in Lelystad. Daar staat het prachtig geconserveerde wrak van een ventjager. Doordat enkele voorwerpen uit de inventaris zijn teruggeplaatst in het schip en de ruimten worden belicht, kan de bezoeker zich een goede voorstelling maken hoe het leven aan boord moet zijn geweest. De ventjager is te zien in de permanente tentoonstelling “Vergane schepen”. Daar zijn ook de voorkant van een 17e-eeuwse modderschouw en de boeg van een 18e-eeuws katschip te zien.
– Ook op het marinecomplex Willemsoord in Den Helder wordt een groot schip tentoongesteld: het wrak van een 17e-eeuwse koopvaarder. Dit schip is opgegraven nabij Nagele in de Noordoostpolder. Zowel de ventjager bij Nieuw Land als de koopvaarder in Den Helder zijn door de RCE in bruikleen gegeven. De inventaris van het wrak in Den Helder is in Lelystad te zien.
– Bij het Centraal Museum in Utrecht is het wrak te zien van het 11e-eeuwse “Utrechtse schip”, een bijna 18 meter lange boot van eikenhout die in 1930 in de Vecht gevonden werd..
– In het Drents Museum te Assen is een prehistorische boomstamkano, gevonden bij Pesse, te bewonderen. Het is een van de oudste boten ter wereld, wel 10 000 jaar oud.
– In het Rijksmuseum voor Oudheden (RMO) te Leiden bevindt zich de kano van Hardinxveld-Giessendam. Deze is gevonden bij de aanleg van de Betuweroute. Het is een mesolithische kano, die stamt uit Ā± 700 v. Chr. Over vondsten van boomstamkanoās is op internet vrij veel informatie te vinden.
– In het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen ligt een stuk van een 18e-eeuwse Groninger tjalk, die ooit als oorlogsschip met huursoldaten in gebruik was en werd vernietigd doordat de kruitkamer explodeerde.
Replicaās
– Op de Koggewerf in de binnenstad van Kampen is een 14e-eeuwse kogge te bezichtigen. Deze Kamper kogge is nagebouwd aan de hand van een model dat is gemaakt van een gevonden scheepswrak. De kogge was het eerste zeewaardige schip uit de late middeleeuwen dat handelsbetrekkingen tussen de Hanzesteden mogelijk maakte.
– Ook van het Romeinse schip “De Meern 1” is een replica gebouwd. Het is bij de Stichting Bouwloods Utrecht in het Leidsche Rijn Park gebouwd en op 4 april 2009 te water gelaten. Het schip ligt nu in Woerden. De Stichting Romeins Schip Woerden houdt er in het vaarseizoen tochtjes mee.
– Op de Bataviawerf in Lelystad is de replica van VOC schip “Batavia” van binnen en van buiten te bewonderen. Ook wordt op de Bataviawerf gebouwd aan een replica van het vlaggenschip van Michiel de Ruyter: “De Zeven ProvinciĆ«n”.
– Bij het Scheepvaartmuseum in Amsterdam is de replica van het VOC-schip “Amsterdam” te bezichtigen.
– Op Scheepswerf De Delft aan de Schiehaven te Rotterdam is de replica in aanbouw van een groot 17e-eeuws zeegaand vrachtschip, “De Delft”.
– In Houtbouwmuseum De Helling te Heeg is een nagebouwde palingaak uit 1872, de “Korneliske Ykes II”, te zien.
– In Broek in Waterland is een damloper of damschuit nagebouwd, een binnenvaartschip dat met behulp van een lier over dammen en dijken heen werd getrokken. Het schip was een belangrijke schakel bij het vervoer van tuinbouwproducten en is onderdeel van de collectie houten en ijzeren vaartuigen van Museum Broeker Veiling.
– In Millingen aan de Rijn is najaar 2009 begonnen met de bouw van een kopie van een Romeins patrouilleschip, een zgn. liburne, een type dat veel op de Rijn heeft gevaren.
– In het themapark Archeon te Alphen aan de Rijn ligt een replica van een Romeins schip, de “Zwammerdam 6”.
– Bij het skĆ»tsjemuseum in Eernewoude is een houten skĆ»tsje nagebouwd, de “Aebelina”.
– Door Stichting it Fiskersskip in Moddergat is op een kleine, authentieke werf de replica van een Wierumer aek gebouwd.
Opdrachtkaarten
Open het bestand met de 12 opdrachtkaarten door op bovenstaande link te klikken. U kunt het pdf-bestand vervolgens afdrukken en/of opslaan op uw computer. U kunt ze daarna kopiƫren en plastificeren voor gebruik in de groep.
De opdrachten op de kaarten kunnen individueel of in tweetallen worden uitgevoerd. U kunt daarbij een keuze (laten) maken uit verschillende opzoek- en doe-opdrachten, die variƫren van het verrichten van speurwerk op internet tot het spelen van een digitaal spel of het maken van een scheepswrak.
Bij opdrachtkaart 12 hoort het kopieerblad Markeringspaal. U kunt het als pdf-bestand downloaden en afdrukken door op bovenstaande link te klikken.
Fotogalerij
Klik op de links om de foto’s te openen als PDF bestand.
1. Opgraving scheepswrak bij Luttelgeest, Noordoostpolder, 2009.
2. Markeringspaal bij vindplaats scheepswrak.
3. Opgraving van de “Lutina”, 1976.
4. Het skelet dat werd aangetroffen in de “Lutina”.
5. Opgraving van de “Lutina”, 1976.
6. “De Zeehond” in het nieuwe paviljoen.
7. Porseleinen beeldje uit “De Zeehond”.
8. “De Meern 1” op de sproeilvloer.
9. “De Meern 1” in de conserveringsbak.
10. Het “Utrechtse schip”, Centraal Museum Utrecht.
11. De beurtvaarder in het glazen tentoonstellingspaviljoen, Lelystad.
12. Romeinse boomstamkano (Zwammerdam), 2e eeuw na Chr.
13. Het inkuilen van een scheepswrak.
14. Markeringspaal met op de achtergrond een ingekuild scheepswrak.
15. Markeringspaal bij een gevonden scheepswrak.
16. Markeringspaal bij een gevonden scheepswrak.
17. Archeologische duiker aan het werk.
18. Houten tonnetje, schoen en leren jas uit het wrak van de “Lutina”.
19. In het wrak van de Lutina: fornuis met de pannen er nog op.
20. Gerestaureerd leren schoeisel.
21. Kist met eieren uit de beurtvaarder “Johanna” .