In het Praxisbulletin-artikel worden de algemene uitgangspunten beschreven voor een les of serie lessen expressie en kunstbeschouwing. Kinderen verzamelen graag mooie spulletjes, die zomaar voor het oprapen zijn. Het is een prima idee om de kinderen enkele weken vóór de zomervakantie te stimuleren om in die vakantietijd eens goed om zich heen te kijken en wat geschikte materialen te verzamelen om er na de zomervakantie leuke dingen mee te gaan knutselen. Door de kinderen nog vóór de vakantie – door middel van een les kunstbeschouwing – in aanraking te brengen met een aantal kunstwerken en stromingen uit de moderne kunst, kunt u hen wellicht enthousiast maken voor een museumbezoek. Maar vooral ook voor het verzamelen van geschikt materiaal, waar ze straks zelf ‘kunstzinnig’ mee aan de slag kunnen gaan. Want kunst moet je vooral doen!
Door de kinderen nog vóór de vakantie – door middel van een les kunstbeschouwing – in aanraking te brengen met een aantal kunstwerken en stromingen uit de moderne kunst, kunt u hen wellicht enthousiast maken voor een museumbezoek. Maar vooral ook voor het verzamelen van geschikt materiaal, waar ze straks zelf mee aan de slag kunnen gaan. Want kunst moet je vooral doen!

In deze internetuitbreiding vindt u een beschrijving van de technieken voor de leerkracht en twee series uitgewerkte opdrachtkaarten voor de kinderen.

Bestanden

Klik op de naam van het bestand om het te openen.

Uitbreidingen

Beschrijving van de technieken

Tips

– Laat de kinderen kiezen of er individueel wordt gewerkt, of in een klein groepje – als “collectief”.
– Laat de werkstukken maken op een geschikte, stevige ondergrond van voldoende grootte.
– Gebruik sterke lijm voor het samenvoegen van onderdelen. Eventueel werken met een lijmpistool. Uiteraard kan er ook getimmerd en geschroefd worden.
– Na het samenstellen/samenvoegen van de collages/ de assemblages kan een en ander (eventueel) behandeld worden met (plakkaat)verf of (restjes) lak.
– Zorg ervoor dat er – waar nodig – een ophangmogelijkheid wordt aangebracht.
– Naast “werken” voor aan de wand kan natuurlijk ook gedacht worden aan ruimtelijke ‘kunstwerken’.

A. In het platte vlak en halfruimtelijk

Collages van “platte zaken”

Nodig: we gebruiken hiervoor: plaatjes, kaartjes, suikerzakjes, (delen van) foto’s, snoeppapiertjes, etc.

Werkwijze: laat de kinderen de onderdelen eerst alleen neerleggen op de ondergrond; daarna net zo lang verschuiven totdat er een mooie vlakverdeling is ontstaan. Dan elk onderdeel apart bevestigen.

Verder: er kunnen “abstracte”, ritmische composities mee gemaakt worden, maar ook fantastische, surrealistische voorstellingen zijn mogelijk, bijvoorbeeld met “onderdelen” van mensen en dieren. Door uitknippen of scheuren ontstaan verschillende expressievormen. Ook van gedroogde bladeren, bloemen en grassen kunnen prachtige ‘composities’ gemaakt worden.

Zandschilderijen

Nodig: de kleur van zand is afhankelijk van de vindplaats.

Werkwijze: vraag de kinderen om wat potjes zand van hun vakantiestrand mee te brengen. Het zand wordt eerst gezeefd. Zand kan gekleurd worden met vinger- of waterverf, of gekleurde inkt. Wat zand in een bekertje, daar een paar druppeltjes gekleurde inkt of verdunde verf bij, goed schudden, uitstrooien op een vel papier, laten drogen en af en toe husselen.

Verder: een zandschilderij kan als volgt gemaakt worden: neem een vel papier, wit of gekleurd. Teken eerst een simpele vlakverdeling of voorstelling daarop. Per kleurvak lijm aanbrengen. Zand erover strooien en daarna afschudden. Dit zand opvangen om weer te gebruiken. Kleur voor kleur de verschillende vakjes invullen.

Variatie: breng met sterke lijm uit een flacon met dunne lijntjes een tekst aan: “Gelukkig Nieuwjaar”, “Gefeliciteerd” e.d. Strooi hier zand over. Afschudden en goed laten drogen.

Afdrukken-afwrijven

Werkwijze: gedroogde bladeren en grassen zijn op zich al mooi om er in het platte vlak decoratieve composities van te maken. De bladeren kunnen soort bij soort gesorteerd worden, of juist door elkaar. Er kunnen ook afdruksels van bladeren gemaakt worden door ze eerst met een inktroller (linosnede) in te inkten, om er vervolgens een vel papier over te leggen en het blad af te wrijven. Er kunnen meerdere kleuren gebruikt worden. Prachtig om in te lijsten.

Schelpenschilderij

Met schelpen kunnen prachtige decoraties worden gemaakt. Heel geschikt om weg te geven.

Werkwijze: een stevige ondergrond (spaanplaat van ± 18 x 24 centimeter) wordt eerst in een egale lichte tint (zandkleur) beschilderd, of er wordt een laagje zand aangebracht. Hierop worden de schelpjes vastgeplakt. Er kan een eenvoudige voorstelling worden gemaakt. Ook heel mooi als er rijtjes van dezelfde soort schelpen naast of onder elkaar worden opgeplakt.

Tip: eerst een lijstje van (beschilderde) latjes om het plankje maken.

Mozaïeken van steentjes, schelpen, en dergelijke

Werkwijze: mozaïeken van mooi gekleurde steentjes en/of schelpen, scherfjes e.d. kunnen op plankjes worden bevestigd in een ondergrond van plasticine, cement, stopverf, gips of een andere vulmassa. De voorstellingen kunnen abstract zijn (om de mooie vormen en kleuren), of een bepaalde voorstelling krijgen. Zorg vooraf voor een lijstje van latjes rondom het plankje. Schelpen en stenen kunnen eventueel beschilderd worden.

Spiegel met lijst

Nodig: deksel of bodem van een kleine stevige kartonnen doos als mal. Een stukje spiegelglas en allerlei spulletjes.

Werkwijze: giet het gips in de mal tot een dikte van drie centimeter. Nu snel werken, want het gips wordt gauw hard. Druk het stukje spiegelglas voorzichtig in het midden van het gips en daarna de andere spulletjes er om heen. Laten uitharden. Eventueel beschilderen.

Alternatief: een omgekeerde werkwijze is wellicht handiger. Leg op de bodem van de schoenendoosdeksel (met de goede kant naar beneden!) het spiegelglas met er omheen de andere spulletjes. Voor de zekerheid kunt u de stukjes met een beetje lijm (behangplaksel) vastzetten. Daarna het gips aanmaken en eroverheen gieten. Na uitharding deksel en lijmresten verwijderen.

Gipsafgietsels

Van allerlei “vindsels” kunnen prachtige hoogreliëfs gemaakt worden.

Werkwijze: eerst wordt er een kleitegel gerold van twee centimeter dik. Deze wordt in rechthoekvorm uitgesneden met een kleimes. Zet nu om de kleitegel aan alle kanten een rechtopstaande strook stevig karton (vijf centimeter breed), of gebruik er de kleilatten voor. Zet de stroken of latten rondom stevig vast met klei. Hoeken afdichten.
In de kleiplak worden nu afdrukken gemaakt met de “gevonden voorwerpen” – schelpen, stenen, zeesterretjes, e.d. Druk steeds de meest sprekende kant in de klei, maar smeer het voorwerp wel eerst in met (sla)olie, zodat het niet in de klei blijft plakken.
In de nu ontstane mal wordt gips gegoten. Zorg voor een ophangoogje (paperclip). Na het uitharden wordt de klei van het gipsafgietsel getrokken. Het gipsplaatje onder de kraan met een zacht borsteltje schoonmaken. Daarna eventueel beschilderen. De klei kan hergebruikt worden.

Houtreliëfs

Op een geschikt plankje als ondergrond worden allerlei restjes en (delen van) aangespoeld drijfhout bevestigd. Voor vele kinderen een mooie kennismaking met techniek en materiaal in houtbewerking: zagen, splijten, spijkeren. Voorstellingen kunnen abstract zijn of figuurlijk: poppetjes, maskers, e.d.
ip: zie ook de extensie bij het artikel Totempalen uit jaargang 22 nummer 9. Hierin vindt u informatie op een tweetal zogenoemde “Timmertip-kaarten” over het werken met hout en ‘maskers maken’.

 

B. Ruimtelijk

Assemblages en ruimtelijke figuren

Van allerlei “zooi” – van kapot speelgoed, conservenblikjes, drijfhout, afgedankt gereedschap, kleine onderdelen uit machines, kroonkurken, tot en met weggegooid bestek en andere keukenspullen – kunnen de fraaiste assemblages worden gemaakt: robots, futuristische ruimtevoertuigen, wonderlijke machines en andere ‘uitvindsels’. Probleem is vaak hoe de onderdelen samen te voegen. Kleine schroefjes en boutjes zijn mogelijk. Vaak kan ‘sterke’ lijm of het lijmpistool gebruikt worden. Soms ook is solderen een optie. Laat de kinderen eens stoeien met deze “technische uitdaging”. Ter inspiratie laat u nog eens wat voorbeelden zien uit de kunstwereld.

Mobiles

Met schelpen kunnen prachtige mobiles gemaakt worden.

Nodig: schelpen, dun touw of garen, ijzerdraadjes of dunne takken.

Werkwijze: bouw een mobile op van onder naar boven. In de te gebruiken schelpen moeten gaatjes geboord worden. Dat doet u het best zélf even met een elektrische boormachine. Leg de schelp op een stuk “schuurkurk”. Gebruik een heel dun boortje en boor zeker in het begin op een laag toerental. Maar de draadjes kunnen ook met “sterke lijm” aan de schelpen vastgemaakt worden.

Kijkkastjes-vitrinekistjes

In houten deksels van bijvoorbeeld sigarenkistjes, in wijnkistjes, of in stevige deksels van schoenendozen kunnen met allerlei gekke spulletjes prachtige halfruimtelijke voorstellingen worden gemaakt.

Werkwijze: eerst leuke spulletjes verzamelen. De bodem (= achtergrond) kan beschilderd of beplakt worden, onder meerook met foto’s. Daarna krijgen allerlei frutsels een plaatsje, zodat het een leuk geheel wordt. Denk aan voorstellingen uit sprookjes of verhalen. Gebruik ook restjes stof, papier, folie, gekleurd glas, enzovoort.

Takkenwerk

Van gevonden takken en grillig gevormde knoesten van bomen en struiken kunnen prachtige ruimtelijke figuren gemaakt worden: beesten, heksen, trollen, monsters, enz. Ook in de houten “aanspoelsels” van het strand zitten vaak prachtige vormen.

Werkwijze: eerst goed kijken naar de mogelijkheden die het materiaal in zich heeft, voordat er met kapzaag en zakmes aan gewerkt wordt. Poten, geweien, horens, oren, enzovoort aanbrengen met spijkers. Eventueel met kralen, veren, enzovoort verder “aankleden”.

Schelpenwerk

Met schelpen kunnen natuurlijk ook heel mooi allerlei doosjes beplakt worden. Simpele doosjes van houtspaanders of karton zijn onder meer te koop bij hobbywinkels.

Stenen beschilderen

Stenen kunnen prachtig beschilderd worden, met abstracte motieven. De stenen moeten eerst goed gewassen worden en goed droog zijn, anders houdt de verf niet. Gebruik acrylverf en dunne penseeltjes om de verf op te brengen. Eventueel nog vernissen.

Stenen figuren

Van de vorm van de steen maken we gebruik bij het vervaardigen van allerlei poppetjes en beesten.

Werkwijze: door de stenen met goede lijm (lijmcement) of met het lijmpistool aan elkaar te plakken, kunnen er de fraaiste vormen ontstaan. Beschilderen en verder aankleden met veren, touw, lapjes, enzovoort

Dromenvanger

Werkwijze: van soepele dunne wilgentakken of ijzerdraad wordt een cirkel gebogen. Daarna wordt er met draad een web in de cirkel gespannen. Op diverse websites is te vinden hoe dat weven kan gebeuren. In het weefwerk allerlei “vindsels” verwerken: veertjes, steentjes, schelpen, lapjes, noten, bloemen, enzovoort.

Opdrachtkaarten

Hierboven in de lijst treft u de opdrachtkaarten aan die horen bij Serie A en Serie B. Voor Serie A gebruikt u het bestand ‘Serie A – opdrachtkaarten A1 t/m A8’. Voor Serie B gebruikt u het bestand ‘Serie B – opdrachtkaarten B1 t/m B8’. U opent de bestanden door op de bestandsnaam te klikken.

Aanbevolen literatuur

– Ruhrberg, Schneckenburger, Fricke, Honnef – Kunst van de 20e eeuw, uitgave Taschen Librero, 2001
– Anne Ganteführer-Trier – Kubisme, uitgave Taschen GmbH, 2005
– Cathrin Klingsöhr-Leroy – Surrealisme, uitgave Taschen GmbH, 2005
– Dietmar Elger – Dadaïsme, uitgave Taschen GmbH, 2005
– Klaus Honnef – Pop-art, uitgave Taschen GmbH, 2005
– Lothar Kampmann – Toeval en opzet. Kreatieve avonturen, uitgave Cantecleer de Bilt, 1972
– Lothar Kampmann – Ruimtelijk zien en vormgeven uitgave Cantecleer de Bilt, 1972
– Popart – tijdschrift DADA nr. 31, Uitgeverij Plint, Eindhoven, 2001
– De beelden van Picasso – tijdschrift ‘DADA’ nr. 40, Uitgeverij Plint, Eindhoven, 2003