Speelplezier met open spelmaterialen (2)

Driedelige serie over spelontwikkeling en een inspirerende speel-leeromgeving. Aflevering 2: spelen met dozen in hoeken

Inleiding

In het eerste artikel over open spelmateriaal (Praxisbulletin, jaargang 29, nummer 8, april 2012) hebt u kennis kunnen maken met diverse vormen van spel en hebt u informatie gekregen over het belang van spelen met open materialen. Aan open materialen kunnen kinderen binnen hun spel steeds weer een andere, eigen betekenis geven.
In dit tweede artikel wordt uiteengezet aan welke hoeken u dozen kunt toevoegen en hoe kinderen daarmee kunnen spelen. Bij dit artikel hoort een online uitbreiding met een ideeënkaart.

Categorieën

In het eerste artikel werden de spelcategoriën van Vermeer toegelicht. Bij het spel met dozen komen onderstaande categorieën aan de orde:
– Het hanterend spel, waarbij kinderen ontdekken wat ze allemaal met de materialen kunnen doen.
– Het esthetisch spel, waarbij het mooi ordenen en vormgeven vooropstaat.
– Het verbeeldend spel, waarbij kinderen gebeurtenissen en de wereld om hen heen naspelen.

Dozen in alle hoeken

U kunt in diverse hoeken dozen toevoegen. Ik geef hiervan een aantal voorbeelden en mogelijkheden.

Dozen in de exploratiebak

Vul een lege watertafel met allerhande doosjes en bijpassende dekseltjes (grote en kleine, ronde, vierkante en langwerpige). De kinderen doen hiermee diverse reken-wiskunde-ervaringen op. Ze verglijken, passen en meten. Woorden/begrippen als het past, het past niet, dit past hierin, te groot, te klein, even groot en hetzelfde, open en dicht komen al spelend aan bod.
– Hanterend spel
De kinderen kunnen met de doosjes doen wat ze willen. Afhankelijk van hun motorische vaardigheden zullen ze de doosjes open- en dichtmaken, bijpassende dekseltjes zoeken en doosjes in elkaar stoppen.

Dozen in het atelier

In het atelier (of in de knutselhoek) horen natuurlijk dozen van verschillend formaat. Met papieren tape kunnen dozen goed aan elkaar worden verbonden. Verder is het natuurlijk van belang, dat er voldoende andere materialen aanwezig zijn, die gebruikt kunnen worden bij het knutselen met dozen.

HANTEREND SPEL
Met name jonge kinderen vinden het heerlijk, om een heleboel dozen met papieren tape aan elkaar te verbinden. Ook beleven ze veel plezier aan het inpakken van dozen. Dozen omwikkelen met papier en dat papier dan vastplakken met plakband is een feest. Ook met dit spel doen de kinderen veel reken-wiskunde-ervaringen op. Vanuit het hanterend spel komen de kinderen tot het maken van iets: tot esthetisch spel.

ESTHETISCH SPEL
Kinderen hebben zelf heel goede ideeën. Ze maken van alles van dozen: huizen, bedjes, poppenkasten, koffertjes, maskers en voertuigen. Als kinderen iets gemaakt hebben, kunt u er een foto van maken en die ophangen in het atelier, ter inspiratie. U kunt ook enkele fotokaarten of getekende kaarten (met ideeën) ophangen. Die kaarten dienen ter inspiratie.
Het is niet de bedoeling, dat de voorbeelden precies worden nagemaakt. Er wordt dan ook géén stappenplan aangeboden. De kinderen zoeken zélf uit hoe ze het voorbeeld kunnen maken. Maar natuurlijk kunt u samen met de kinderen praten over de verschillende manieren, waarop je iets kunt maken.

Dozen in de huishoek

VERBEELDEND SPEL
Zet eens grote en kleine dozen in de huishoek. Kinderen gebruiken deze dozen voor hun spel. Ze kunnen dienen als tv, radio, fornuis, voerbakken (of hokken) voor knuffeldieren, opbergbakken, koffers, krukjes of als bedjes voor de poppen.
Veel jonge kinderen spelen, naast elkaar, hetzelfde. Als het ene kind de pop in bed doet, wil het andere kind dat ook graag doen. Meestal staat er maar één bedje, maar als er ook nog dozen en lappen zijn, dan kunnen er bedjes genoeg gemaakt worden. Een heleboel bedjes naast elkaar kan kinderen weer op het idee brengen om ziekenhuisje te gaan spelen.

Dozen in de bouwhoek

Naast blokken is het heel leuk om dozen in de bouwhoek te zetten. Er kunnen garages van gemaakt worden. De kinderen kunnen op een doos een dak van blokken maken. Als u bij een schoenenzaak lege schoenendozen haalt, kunt u dozen van hetzelfde formaat verzamelen. U maakt er grote bouwblokken van, door de deksels aan de dozen vast te plakken.
Let op! Als er met schaartjes gewerkt moet worden, dan moet er wél begeleiding in de bouwhoek aanwezig zijn. Of de begeleiders moeten het knippen zelf voor hun rekening nemen!

Dozen in de compositiehoek

Een compositiehoek is een hoek, waar je met materialen als de kralenplank, mozaïek, ringen en stokjes mooie composities kunt maken.

ESTHETISCH SPEL
In plaats van kant-en-klare materialen te gebruiken, kunt u ook deksels van schoenendozen neerleggen. In de deksels kunnen de kinderen dan met schelpen, steentjes, takjes, droge herfstvruchten, bloemen, enzovoort mooie composities maken.

Dozen bij buitenspel

HANTEREND SPEL
Stevige schoenendozen zijn leuk te gebruiken bij buitenspel. De kinderen kunnen de dozen op de karren laden en versjouwen. Ze kunnen ermee bouwen. Ze kunnen er zand, takjes, blaadjes, bloemen en steentjes in verzamelen.Maar ook kunnen ze er een bewegingscircuit mee maken: ze leggen dozen dan achter en naast elkaar, om er overheen te springen of om er met de fietsjes en karren zigzaggend omheen te rijden.

Spel stimuleren

U kunt op diverse manieren het spel met de aan de hoeken toegevoegde dozen stimuleren. Ik beschrijf kort drie mogelijkheden.

Spel voorbespreken en nabespreken

U kunt – voorafgaand aan de speel-werktijd – de mogelijkheden van het spelen met dozen met de kinderen bespreken. Na afloop van de speel-werktijd kunt u kinderen dan laten vertellen hoe ze met de dozen gespeeld hebben.

Voorspelen

Iets voorspelen voor de grote groep is een goede manier om verbeeldend spel te stimuleren. U kunt bijvoorbeeld een stukje voorspelen met een beer en een doos.

VOORBEELD
U hebt vooraf een tafeltje in de kring gezet. Op het tafeltje hebt u, toen niemand het zag, een doos gezet, waarin een knuffelbeer is verstopt. De kinderen zitten in een halve cirkel. U tilt de doos op en de beer komt tevoorschijn. U laat de beer weer in de doos springen en ‘Vroem, vroem’ zeggen. U laat de beer “rondrijden” in de doos. U zegt: ‘Kom op, beer! Nu moet je uit de doos komen, want ik wil de doos in de huishoek zetten.’ De beer gaat liggen snurken in de doos en u zegt: ‘Hé beer, is de doos je bed? Kom op, wakker worden! Kom uit de doos.’ De beer stapt uit de doos. Vervolgens zet hij de doos op z’n kop. Hij zegt: ‘Miep, miep, ik ben een robot.’ U laat de beer als robot naar de huishoek lopen en daar zet u hem in de doos neer.

Kindvolgend meespelen en het spel verrijken

U kunt tijdens vrij spel even bij een spelend kind gaan zitten en meedoen. De methodiek Speelplezier hanteert de volgende manieren van meespelen.

SPIEGELEN
Bij kinderen, die hanterend spel vertonen, spiegelt u de handelingen van het kind: u doet hetzelfde als het kind. Als u hetzelfde doet als het kind, dan geeft dat het kind een competent gevoel. U verwoordt, terwijl u spiegelt, wat u doet en ervaart. U verwoordt uw verwondering: ‘Kijk nou, die doosjes passen in elkaar.’ Of: ‘Die deksel is veel te groot!’ Uw opmerkingen zullen reacties uitlokken bij de kinderen. Reageren op opmerkingen is spontaner dan vragen beantwoorden. U krijgt op deze manier een levendig gesprek.

BEREDENEREN
Bij kinderen die iets aan het maken zijn, die dus esthetisch spel spelen, vraagt u om uitleg en gaat u zelf ook iets maken. U gaat samen met de kinderen beredeneren hoe je iets kunt maken. En u ontdekt en verwoordt zelf ook mogelijkheden. Bijvoorbeeld: ‘Kijk, als ik het zo vastplak, dan laat het niet meer los.’ U kijkt dan of de kinderen uw suggesties overnemen. U beredeneert samen met de kinderen het proces en zoekt samen naar oplossingen.

MEEDOEN OM UIT EEN IMPASSE TE KOMEN
Bij kinderen die verbeeldend spel spelen, kijkt en luistert u eerst goed naar wat ze aan het doen zijn. Als ze betrokken aan het spelen zijn, hoeft u niet mee te spelen. Dat kan dan zelfs storend zijn! Maar als de kinderen in een bepaalde spelhandeling blijven hangen, kunt u wél mee gaan doen. Ik geef u een paar voorbeelden:
– Kinderen blijven het spel van de pop in het dozenbed (in bed leggen, toedekken en eruithalen) steeds maar weer herhalen. U start dan met het spiegelen van het spel van de kinderen. U stopt uw pop in de doos en dekt hem toe. Vervolgens voegt u een handeling toe. Bijvoorbeeld: u geeft de pop een kusje en gaat weg. U laat uw pop in het dozenbed gaan zitten en zeggen: ‘Ik wil niet slapen. Ik heb dorst.’ Kijk dan wat er gebeurt. Gaat iemand iets te drinken halen voor uw pop? Zo niet, dan geeft u de pop zelf iets te drinken. Imiteren kinderen uw spel?
– Uw pop kan ook de poppen van de kinderen aanspreken. De pop zegt bijvoorbeeld: ‘Kom je verstoppertje spelen met de dozen?’ Of uw beer gaat onder zijn doos zitten en roept: ‘Joehoe, waar ben ik?’

Dozenstad

Voorbereiding

U zou eens kunnen overwegen om een week lang uitsluitend te spelen en te werken met dozen. U haalt bij bedrijven en supermarkten diverse dozen: van heel grote dozen (zoals verpakkingen van koelkasten) tot middelgrote en kleinere exemplaren. En u legt een groot stuk landbouwplastic in de speelzaal. (Dit kan ook buiten op het speelplein of in leeg klaslokaal.) Verder zorgt u voor de volgende materialen:
– rollen papieren tape;
– plakkaatverf;
– verfrollers;
– grote kwasten;
– emmers met behangersplaksel;
– resten behangselpapier;
– lappen stof;
– naalden en draden;
– niettangen;
– priknaalden en -matten of (eventueel) schaartjes (denk dan weer aan begeleiding!);
– viltstiften.

Werkwijze

– Zet in iedere hoek een tafel, met daarop de materialen.
– Samen met hulpouders (of met oudere kinderen) maken de kinderen vakantiebungalows (waar ze zelf in kunnen), een ijskraam, een friettent, een poppenkast en een receptiegebouwtje. Van luierdozen maken ze fornuisjes voor in de bungalows. Deuren en ramen worden uitgeprikt of –geknipt. Ze verven de gebouwen met grote kwasten en verfrollers. Van binnen worden de huizen behangen en gordijntjes worden in de ramen bevestigd.
– Aandachtspunt. Let erop, dat de kinderen zo veel mogelijk zelf verven, prikken, naaien, enzovoort en dat niet de ouders alle werk uit handen nemen. Het is de bedoeling, dat ze alles juist zo veel mogelijk samen doen!

Spelen

De volgende dagen kunnen de kinderen in hun zelfgebouwde vakantiepark spelen. Maak er foto’s van, hang die op het informatiebord en publiceer ze in een nieuwsbrief of zet ze op de site van de school.
Veel speelplezier!

Literatuur en website

– M. Wouterse Schmitz, Speelplezier speel-leerwijzer. Spelenderwijs passend onderwijs, Intersym, Maastricht, 2009 (alleen te verkrijgen in combinatie met een training).
– A. de Jong, Dit is geen doos, Lannoo, Tielt, 2008 (een prentenboek over het spelen met dozen).
– Zie voor meer informatie: speelpleziermethodiek.nl.

Over de auteur

Margot Wouterse Schmitz is werkzaam als ontwikkelaar/trainer bij de Speelplezier speel-leergroep. Daarnaast is ze poppenspeler.