Kinderen kunnen elkaar in de haren vliegen als kemphanen. En soms blijven ze ook in hun ruzies hangen. Dan voelt u zich waarschijnlijk net een politieagent. En u krijgt soms het gevoel, dat u niet meer toekomt aan lesgeven. Daarom zijn veel scholen op zoek naar projecten, die helpen bij het verbeteren van de sociaalemotionele competenties.
De pedagogische taak van scholen
ACTIEF BURGERSCHAP
De laatste jaren wordt steeds meer aangenomen, dat scholen naast hun didactische taak óók een pedagogische taak hebben. In februari 2006 is dit zelfs in de Wet op het Primair Onderwijs vastgelegd. Aan scholen wordt de opdracht gegeven aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Volgens het ministerie betekent actief burgerschap: de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren
“Maar wat ís dat dan precies en hoe doe je dat? We hebben het al zo druk met ons gewone programma,” hoor je leerkrachten regelmatig verzuchten. Het gaat erom, dat iemand in verschillende situaties of groepen niet alleen zijn/haar eigen belang nastreeft, maar ook een algemener belang. Denk bijvoorbeeld aan de volgende zaken:
– De wet naleven. (“Je mag niet de pen van je buurman stelen, Joey.”)
– Goede manieren tonen. (“Geef elkaar maar even de hand, als jullie de ruzie uitgesproken hebben.”)
– Rekening houden met andere mensen. (“Fee is nog maar heel klein, hè. Loop maar wat langzamer, anders kan ze jou niet bijhouden.”)
– Of een eigen mening vormen en die ook durven te uiten. (“Ik blijf liever samen met Norah binnen om dit af te maken. Gaan jullie maar naar buiten.”)
Kort gezegd gaat het dus om een goede balans tussen geven en nemen. Burgerschap hangt samen met sociale competentie: het vermogen om adequaat te handelen in sociale situaties.
SOCIALE COMPETENTIE
Hoe sociaal competent een leerling is, komt tot uiting in zijn/haar gedrag. Veel scholen hebben houvast aan een onderverdeling in sociaal competent gedrag, waarbij wordt uitgegaan van acht gedragscategorieën:
– Ervaringen delen.
– Aardig doen.
– Samen spelen en werken.
– Een taak uitvoeren.
– Jezelf presenteren.
– Een keuze maken.
– Opkomen voor jezelf.
– Omgaan met ruzie.
CONCREET SOCIAAL GEDRAG ALS DOEL
Bij iedere categorie kunt u concreet sociaal gedrag als doel stellen om aan te werken. Ik geef voor twee categorieën een aantal voorbeelden:
Jezelf presenteren
– Jezelf voorstellen aan (bijvoorbeeld) een nieuwe klasgenoot.
– Ideeën aandragen voor de fancy fair op school.
– Feedback geven aan een klasgenootje, dat net zijn spreekbeurt heeft gehouden.
Aardig doen
– Een ander kind helpen met een moeilijke som.
– Een complimentje geven aan de juf, die net naar de kapper is geweest.
– De plak cake, die je van thuis meegekregen hebt, delen met je vriendinnetje.
– Iemand, die net gevallen is, troosten door even iets aardigs te zeggen of een arm om hem/haar heen te slaan.
– Sorry zeggen tegen degene met wie je een meningsverschil had en die je uitgescholden hebt.
– Positief reageren op de ander.
Digitaal programma
TONEEL EN ICT ALS MIDDEL
Serieus Spel in de Klas is een programma, waarmee de sociale competenties bij leerlingen van negen tot veertien jaar worden gestimuleerd. Het leuke en vernieuwende van het programma is, dat er van de gebaande paden wordt afgeweken, door onder andere toneel en ICT als middel te gebruiken, om leerlingen te laten nadenken over hun eigen sociale gedrag. Op deze manier kunnen zij dit gedrag in positieve zin verbeteren.
Serieus Spel in de Klas is – voor zover bekend in het Nederlandse taalgebied – de enige digitaal aangeboden methode, om de sociale competentie van leerlingen te vergroten.
ERVARENDE LEERVORMEN
Serieus Spel in de Klas richt zich expliciet op het kind achter de leerling. We weten dat leerlingen al veel kennis en vaardigheden in huis hebben, maar dat het probleem vaak is: het toepassen van die kennis en vaardigheden in échte situaties. Leerlingen hebben bijvoorbeeld wél geleerd hoe ze hulp kunnen aanbieden, maar vinden het vaak moeilijk om te zien wanneer iemand hulp nodig heeft (sociale “antenne”). Scholen in zowel het primair onderwijs als in het voortgezet onderwijs geven aan, dat er bij de ontwikkeling van sociale competenties behoefte bestaat aan realistische, confronterende, zelf ervarende, zelf ontdekkende leervormen. “Net echt-ervaringen” dus. Deze ervarende leervormen hebben meer impact op het leren door de leerlingen dan alleen maar voordoen of volgen.
OEFENVELD
Maar hoe kun je leerlingen zo veel mogelijk laten ervaren? Leerkrachten en docenten kunnen dit immers vaak lastig realiseren binnen een ingeroosterd lesuur, met vaak ook nog grote groepen. ICT kan dan uitkomst bieden!
Serieus Spel in de Klas schetst (probleem)situaties, die aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen. Het programma biedt een oefenveld, om positieve en uitdagende ervaringen op te doen, die kinderen later kunnen gaan toepassen in de echte wereld.
Opzet en werkwijze
PORTFOLIO
De leerlingen werken aan de ontwikkeling van hun sociale competenties in een serie van drie lessen.
In deze lessen wordt gewerkt aan de hand van verschillende werkvormen. Een van deze werkvormen – Dit ben ik – komt gedurende het hele project steeds terug. Dit ben ik is een online computerprogramma, waar de leerlingen eigen producten kunnen bewaren en waar ze kunnen reflecteren. Het is een soort beschermde profielpagina (à la Hyves), waarin leerlingen informatie over zichzelf kunnen plaatsen. En het is een middel, dat leerlingen gebruiken om op een aantal momenten te reflecteren op hun eigen vragen en leerervaringen. Op deze manier wordt het een soort portfolio voor de leerling.
HERKENBAAR CONCEPT
Leerlingen vinden deze manier van werken erg leuk. Het concept van Dit ben ik is herkenbaar voor ze en daardoor zijn ze gemotiveerd om ermee aan de slag te gaan. Voor leerkrachten kan het soms nog wat wennen zijn, omdat zij zich zorgen kunnen maken of het wel veilig is. Vooral met het oog op digitaal pesten. De andere kant is wél, dat leerkrachten hun leerlingen op deze manier juist kunnen voorbereiden op de “grote, boze wereld”. Serieus Spel in de Klas is namelijk een goede manier om te bespreken wat je wél en wat je niet doet op internet. Internet en sociale netwerksites horen er vandaag de dag nu eenmaal helemaal bij.
Durven en doen
OPBOUW
Een van de onderdelen van Serieus Spel in de Klas is: Durven en doen. Er is sprake van een opbouw, die ik hierna kort zal beschrijven:
Toneelstukjes
Bij Durven en doen worden toneelstukjes – bij voorkeur live – opgevoerd door (pabo)studenten/acteurs. Of er worden filmpjes van deze toneelstukjes vertoond.
Sociaal dilemma
In de toneelstukjes staat steeds een sociaal dilemma (bijvoorbeeld pesten) centraal, dat de basis vormt voor de activiteiten, waarmee de leerlingen aan de slag gaan.
Regiemodel
Tijdens het uitspelen of vertonen van een of meer scènes wordt het regiemodel toegepast. Dit houdt in, dat de scène – nadat die een eerste keer gespeeld is – nóg een keer gespeeld wordt, maar dat de leerlingen nu elke keer “stop” kunnen zeggen. Zij kunnen dan een wijziging van de scène voorstellen: een van de acteurs moet zich anders gaan gedragen, waardoor de scène beter verloopt. Vervolgens kijken de leerlingen of de scène inderdaad verbeterd is of dat het nóg weer anders kan.
Klassengesprek
Na de uitgespeelde situatie volgt altijd een klassengesprek, waarin leerlingen meningen uitwisselen over goed en minder goed gedrag in deze situatie, terwijl ze dit ook in verband brengen met hun eigen gedrag.
Reflectie
Vervolgens gaan de leerlingen aan de slag met een van de verwerkingsopdrachten, die bij de les horen. Reflectie staat hierbij centraal.
LINK MET EIGEN ERVARINGEN
Door het zien en meebeleven van de toneelstukjes, door er verschillende wendingen aan te kunnen geven en erop te kunnen reflecteren, komen de leerlingen veel te weten over het probleem. Ze leren, dat je situaties vanuit verschillende gezichtspunten kunt bekijken en dat er verschillende oplossingen mogelijk zijn. Door een link te leggen met hun eigen ervaringen worden leerlingen gestimuleerd om (later) de verzonnen en besproken oplossingen te gaan toepassen in échte situaties, die ze meemaken.
Game
EIGEN KEUZES
Een ander onderdeel van Serieus Spel in de Klas is het spelen van de game “School Life”. In deze game kruipen de leerlingen in de huid van de hoofdpersoon van de game. Ze kunnen met de muis bepalen waar deze hoofdpersoon heen gaat, welke antwoorden hij geeft op vragen die voorbijkomen en hoe hij reageert op situaties en dilemma’s in de game.
Het is de bedoeling, dat de leerlingen hierbij handelen en antwoorden zoals ze dat zélf in het echt ook zouden doen. De leerkracht heeft inzicht in de keuzes, die de leerlingen maken tijdens het spel.
VRAGEN EN LEERERVARINGEN
Na het spelen van de game wordt – klassikaal of in kleine groepjes – nabesproken wat de leerlingen van de game en van de in de game voorkomende situaties en dilemma’s vonden.
Het programma geeft richtlijnen voor leerkrachten hoe zij dit het best kunnen aanpakken en welke vragen er bijvoorbeeld gesteld kunnen worden. In het onderdeel Dit ben ik kunnen de leerlingen tot slot reflecteren op hun eigen vragen en leerervaringen.
Terugkijken
VRAGEN
Het laatste onderdeel van Serieus Spel in de Klas staat geheel in het teken van reflectie. De gebeurtenissen en het gedrag uit de eerder beschreven onderdelen zijn onderwerp van reflectie. Er komen vragen aan de orde als:
– Wat gebeurde er?
– Welke actie vond plaats?
– Welke gevolgen zag je?
– Wie deed het “het best”?
– Hoe zou jij je voelen?
– Hoe zouden anderen dat voelen?
– Zou jij het een volgende keer anders doen?
VAN UITSPELEN TOT NABESPREKEN
Bij het onderdeel Terugkijken kunnen de leerlingen zélf een scène uitspelen en daar een verbeterde versie van maken. Ze kunnen reflectievragen bij filmpjes op de website invullen, door emoticons van gevoelens aan te klikken. Ze kunnen medeleerlingen vragen om hun antwoorden te beoordelen. En ze kunnen volgens het regiemodel een interactief filmpje – waarbij de leerling zélf een van de personages is – sturen. Bij het nabespreken wordt hierbij steeds ingegaan op de eigen ervaringen van de leerlingen in vergelijkbare situaties.
Leerkracht heeft de regie
TRAINING
Bij het programma Serieus Spel in de Klas hoort ook een training voor leerkrachten. Deze training is essentieel. Want het is natuurlijk erg leuk om bijvoorbeeld pabostudenten in uw klas uit te nodigen of uw leerlingen met de computer te laten werken, maar als leerkracht houdt u natuurlijk wél graag de regie in handen!
EIGEN DOELEN
Hoe ga ik om met leerlingen, die eigenlijk niet mee willen doen of die zich niet sociaal gedragen? Wat wil ik nu met mijn groep? Waar wil ik de nadruk op leggen? Daar kunnen keuzes in worden gemaakt, door als leerkracht eigen doelen te stellen. Tijdens een studiedag wordt ingegaan op dit soort vragen, maar ook op de manier waarop u de interactie tussen de leerlingen kunt stimuleren, de manier waarop u de leerlingen kunt laten terugkijken op hun gedrag en de manier waarop u de leerlingen kunt laten kijken naar wat de ander er eigenlijk van vindt.
Effectiviteit
PRAKTIJKONDERZOEK
Er is een praktijkonderzoek* naar het programma gedaan. En daaruit komt naar voren, dat de aanpak van Serieus Spel in de Klas blijkt te werken in de praktijk. De ICT-tools (het “gereedschap”, de middelen die ter beschikking staan) worden zowel door leerkrachten als leerlingen gewaardeerd. Ze bewijzen meerwaarde te hebben voor de ontwikkeling van sociale competenties. Dit komt doordat de ICT-tools “echt” zijn.
Tot slot
Leerlingen vertonen met deze ICT-tools – met name bij het onderdeel Dit ben ik – soms ook ongewenst gedrag. Dit kan op dat moment even niet leuk zijn. Maar het zorgt er wél voor, dat gedrag dat voorheen onzichtbaar of ongrijpbaar was, nu wél zichtbaar en bespreekbaar kan worden.
Veel succes!
* R. Verleur, L. van den Bulk & J. Gademan, Praktijkonderzoek naar de effectiviteit van SeCO, Kennisnet, Zoetermeer, 2010. (SeCO: Sociaal-emotionele Competentie Ontwikkeling.)
Meer weten?
Wilt u meer weten over Serieus Spel in de Klas of eens een kijkje nemen in de verschillende onderdelen van het programma? Dat kan! Op de website van Kennisnet kunt u het programma gratis downloaden, de filmpjes bekijken en de game “School Life” spelen.
Veel plezier!
