Tweedelige miniserie over wilde planten. Zonder veel voorbereiding en voorkennis kunt u met de kinderen naar buiten, op ontdekkingstocht. Met doebladen, voor structuur en houvast. Aflevering 1: madeliefje, grote weegbree en duizendblad.
Bestanden
Klik op de naam van het bestand om het te openen.
Artikel
Uitbreidingen
Inleiding
Het is algemeen bekend, dat jonge kinderen van nature meer belangstelling hebben voor dieren dan voor planten. Toch wil ik u aanbevelen, om ook eens met uw groep naar buiten te gaan, om wilde planten te bekijken. Voor de planten uit dit artikel hoeft u niet naar een ver natuurgebied. Ze groeien volop in de buurt van uw eigen school.
Houd het simpel
Er zijn wilde planten, die vrijwel overal groeien. Ze hebben maar weinig nodig om tot bloei te komen en verder uit te breiden. Door er samen met de kinderen naar op zoek te gaan en de kinderen zelf ontdekkingen aan die planten te doen, worden ze een onderdeel van hun belevingswereld. Dan blijkt, dat ook jonge kinderen hier intensief mee bezig kunnen zijn en er plezier aan kunnen beleven. Op die manier neemt u bovendien ook nog twee veel genoemde vooroordelen weg: u hoeft er geen moeilijk haalbare voorbereidingen voor te treffen en u hoeft er als leerkracht ook geen deskundige voor te zijn!
Miniserie voor nu en straks
In deze jubileumjaargang van het Praxisbulletin zal ik aan het onderwerp Wilde planten twee keer aandacht besteden. Allereerst in dit septembernummer (nummer 1) en later in het aprilnummer (nummer 8).
In september bloeit er nog van alles. En als het even meezit, is dat ook in oktober nog het geval. In april is er – na de winter – een explosie van bloei en die zet in mei gewoon door. U hebt dus beide keren twee maanden de tijd, om gunstige momenten voor dit onderwerp te kiezen.
Aanpak
DRIE PLANTEN
Voor beide artikelen heb ik drie planten gekozen, die u niet kunt mislopen. Voor dit eerste artikel zijn dat: het madeliefje, de grote weegbree en het duizendblad. Om de herkenbaarheid te garanderen, is bij elke plant een foto geplaatst. In de tekst zijn vaktermen vermeden en is gekozen voor wetenswaardigheden, die de kans vergroten, dat kinderen ze onthouden.
VOOR BINNEN EN BUITEN
Van het materiaal in dit artikel (informatieve teksten en verduidelijkende fotoās) kunt u zowel binnen (in de voorbereiding en bij de nabespreking) als buiten gebruik maken.
DOEBLADEN
Om de kinderen houvast te bieden en structuur in de buitenactiviteit te brengen, is voor elke plant een doeblad ontwikkeld. Met deze doebladen kunt u de kinderen het best in kleine groepjes laten werken.
ā De 3 doebladen bij deze eerste aflevering zijn te vinden in de uitbreiding.
Tips
Vooraf geef ik u nog een drietal nuttige tips:
– Onderlegplaten
Als u met uw groep regelmatig voor levend natuuronderwijs naar buiten gaat, is het aan te bevelen om – als ondergrond voor doebladen – in de bouwmarkt een aantal onderlegplaten van hardboard (op ruim A4-formaat) te laten zagen. Hierop wordt een doeblad met twee elastiekjes vastgezet. Een goedkope oplossing voor een lastig probleem, waar uĀ jaren plezier van hebt.
– Potlood
Laat de kinderen de antwoorden met potlood opschrijven. Een potlood schrijft namelijk altijd. Ook als het minder goed weer is!
– Bij voorkeur: zon
Ga bij voorkeur naar buiten als de zon schijnt. De bloemen staan dan namelijk open!
Madeliefje
OVERLEVER
Het madeliefje is misschien wel ons bekendste wilde plantje. Daarom is in dit geval een nadere beschrijving overbodig. Het madeliefje is een kampioen in overleven, want het kleurt bijna het hele jaar door met haar stralende bloempjes het gras. Dat komt ook, omdat het plantje zich er niks van aantrekt, als mensen over het gras lopen (en dus ook op plantjes kunnen trappen). Bovendien kan het madeliefje erg goed tegen grasmaaimachines.
GUNSTIGE EIGENSCHAPPEN
Aan het madeliefje werden (en worden) allerlei gunstige eigenschappen toegekend. Ik noem er een aantal:
– Wil je het hele jaar geen last van kiespijn hebben? Eet dan de eerste drie bloempjes van het madeliefje, die je in het voorjaar ziet bloeien.
– Wie in de winter last van hoest heeft, kan een drankje nemen, waarin sap van madeliefjes in honing is verwerkt.
– In de keuken geeft een mild āregentjeā van de witte bloemblaadjes een verrassende smaak aan een salade.
– De knoppen – in azijn ingelegd – kunnen dienstdoen als alternatief voor de veel geroemde kappertjes.
– Het weer voorspellen kan het madeliefje ook al. De bloempjes gaan namelijk dicht als we regen kunnen verwachten. Dat doen ze overigens ook als het avond wordt.
– Hoelang vlechten kinderen er al kransjes van? Enā¦ eeuwenlang hebben jonge meisjes de smalle, witte lintjes een voor een uit de bloem getrokken, om er achter te kunnen komen of ze Ć©cht met de man van hun dromen zouden trouwen: āHoudt hij van mij? Houdt hij niet van mij? Houdt hij van mijā¦?
Kortom: het madeliefje is ongekend populair!
TIP: NATUURGIDS
Els Baars schreef twee boekjes, vol met sprookjes en legenden over planten, bomen en vogels. In haar boekje Natuurverhalen. Sprookjes, mythen en legenden over planten en dieren uit de lage landen (Uitgeverij Elmar, Delft, ISBN 978 90389 2004 7) staat (onder andere) een oeroud verhaal over het madeliefje: waarom het madeliefje bloedrode randjes heeft. Aanbevolen, om bij deze activiteit te vertellen of voor te lezen. Maar eenmaal weer terug in de klas, kan dit ook een aantrekkelijke afsluiting vormen van het buitenwerk.
Grote weegbree
VOETSTAP VAN DE BLANKEN
Er groeien in ons land vijf soorten weegbree. Daarvan komen de grote weegbree en de smalle weegbree het meest voor. Omdat van deze twee de grote weegbree verreweg het bekendst is, gaan we die buiten bekijken. Lang hoef je er niet naar te zoeken, want overal waar mensen wonen (of komen), groeit ook de grote weegbree. Tot zelfs op drukke parkeerplaatsen!
De blanken namen destijds de wat kleverige zaden naar alle waarschijnlijkheid aan hun schoenen en kleren mee naar Amerika. Vandaar dat de indianen de grote weegbree āde voetstap van de blankenā noemden.
STERKE BLADEREN
Omdat de bladeren – net als bij het madeliefje – bijna plat tegen de grond groeien, kan ook de grote weegbree er heel goed tegen, als mensen op de bladeren trappen. En ook trekt de grote weegbree zich weinig of niets aan van grasmaaimachines! Alleen op plaatsen, waar de planten ongestoord kunnen opgroeien, staan de bladeren een beetje schuin omhoog.
ONOPVALLENDE BLOEI
Grote weegbree begint eind mei te bloeien en gaat daar tot ver in de herfst mee door. De bloei bestaat uit een smalle aar, die vol met piepkleine, groenige bloempjes zit. Niet bepaald iets, wat van ver opvalt! Na de bloei worden de aren bruin en zit elke plant vol met wel 15.000 zaadjes.
TIP
Mocht een van de kinderen zich bij het buitenwerk prikken aan een brandnetel, wrijf dan met een weegbreeblad over de branderige plek en de jeuk verdwijnt als bij toverslag!
Duizendblad
OOK SIERPLANT
Duizendblad wordt als sierplant in allerlei kleuren bij tuincentra verkocht. Maar wij gaan uiteraard op zoek naar de wilde soort. Daarvoor moeten we in de berm zijn, waar duizendblad het zelfs op de droogste plekken gemakkelijk volhoudt. Het is een echte overlever, mag je dus wel zeggen. De plant heeft een wortel, die horizontaal door de grond kruipt, zodat er vaak heel wat bij elkaar staan.
UITERLIJK
Duizendblad dankt haar naam aan het gegeven, dat de frisgroene bladeren als fijn kant verdeeld zijn. Daarboven bloeit de plant – van eind mei tot in de herfst – met witte schermen. Al kom je af en toe ook planten tegen met lichtroze bloemen. Dat betekent dan, dat de grond daar zuur is.
SOLDATENKRUID
Duizendblad is een beproefd middel tegen (onder andere) nierproblemen en reuma. Maar bovenal kreeg de plant faam als het wonderkruid, dat Achilles – de dapperste van alle Griekse helden – destijds ontelbare keren in de oorlog als bloedstelpend middel gebruikte. Vandaar dat
bij ons ook de naam soldatenkruid als volksnaam voor deze plant voorkomt. De Fransen hebben het over timmermanskruid. En dat herinnert weer aan het moment, dat Jezus bij Jozef met duizendblad het bloed van een opgelopen wondje stelpte.
Overigens werden gedroogde bosjes duizendblad vroeger ook overal in huis opgehangen. Zo werden heksen, boze geesten en onweer ver van je bed gehouden. Misschien een idee, dat – met de problemen van de klimaatverandering – weer nieuw leven ingeblazen kan worden!
Terug in de klas
Het is aan te bevelen, om de doebladen als evaluatie direct na het buitenwerk met de kinderen
te bespreken. Juist omdat er nogal wat opdrachten in zijn opgenomen, die verschillend zullen worden beantwoord, is zoān nabespreking een verrijking van deze activiteit.
Veel plezier met de ontdekkingstocht naar wilde planten!
Het is aan te bevelen om de doebladen als evaluatie direct na het buitenwerk met de kinderen te bespreken. Juist omdat er nogal wat opdrachten in zijn opgenomen die verschillend zullen worden beantwoord, is zoān nabespreking een verrijking van deze activiteit.
Een aantrekkelijke afsluiting van het geheel is het vertellen of voorlezen van het verhaal
āWaarom het madeliefje bloedrode randjes heeftāuit het boekje āNatuurverhalenāvan natuurgids Els Baars ( uitgeverij Elmar).
