n een tweetal artikelen breng ik het portfolioleren bij u onder de aandacht. In het eerste artikel – in Praxisbulletin, nummer 8 (april 2009) – hebt u kunnen lezen wat portfolioleren is en wat deze manier van werken betekent voor u als leerkracht.
In dit tweede artikel informeer ik u eerst over de verschillende soorten portfolio’s. Hierna wordt uiteengezet op welke manier(en) het portfolio te gebruiken is bij het evalueren en het rapporteren. Ik schets een kader, waarbinnen u handvatten krijgt om keuzes te maken, die bij uw schoolorganisatie passen.
Lees ook de uitbreiding
Bij dit artikel hoort een online uitbreiding. Klik hier om het artikel te lezen.
Een indeling
Een indeling van soorten portfolio’s uit de literatuur is de volgende:
1 Werkportfolio
In het werkportfolio bewaart de leerling het werk, waar hij/zij mee bezig is. Haalt het kind het verwachte doel of moet er bijgesteld worden? Door de interactie over het portfolio met de leerkracht, met medeleerlingen en met anderen krijgt de leerling inzicht in wat en hoe hij/zij leert.
2 Presentatieportfolio
De leerling bewaart in het presentatieportfolio de werkstukken, die hij/zij de moeite waard vindt voor zichzelf. Bovendien worden ze daar bewaard om eventueel aan anderen te presenteren. De eigen verantwoordelijkheid van de leerling in het maken van keuzes én de begeleiding door de leerkracht hebben een positieve invloed op de ontwikkeling van het zelfbeeld en de motivatie.
3 Toetsportfolio
In het toetsportfolio bewaart de leerling de gemaakte toetsen. Hiermee kan hij/zij (mede) de bereikte leerresultaten zichtbaar maken, gerelateerd aan de doelen van de school en de kerndoelen.
4 Overdrachtsportfolio
Binnen peuterspeelzalen, kinderopvangcentra en scholen voor voortgezet onderwijs wordt ook gebruikgemaakt van het zogenoemde overdrachtsportfolio. Zo’n portfolio bevat relevante informatie voor bijvoorbeeld de volgende vorm van onderwijs.
5 Digitaal portfolio
De bovenstaande portfolio’s kunnen digitaal uitgewerkt en gepresenteerd worden. Toepassingen van de huidige technologische ontwikkelingen vergroten de mogelijkheden van het portfolio oneindig, mede door opslag van tekst, foto’s, filmpjes en gesproken woord. Groepswerkjes kunnen bij alle kinderen uit het groepje digitaal worden toegevoegd aan het individuele portfolio.
Een digitaal portfolio maakt het mogelijk een koppeling te maken naar de website van de school, zodat een permanente presentatie van het werk van de kinderen kan worden gerealiseerd. Er zijn diverse aanbieders van kant-en-klare, digitale portfolio’s.
Evalueren en rapporteren met het portfolio
Ontwikkelingen zichtbaar maken
Bij het evalueren van de voortgang van leerlingen maken we in het onderwijs gebruik van methodegebonden en methodeoverstijgende toetsen. Het gebruik daarvan is belangrijk, omdat we de opbrengsten van ons onderwijs willen meten. Meten is weten!
Het doel van het portfolio is om de ontwikkeling van de leerlingen zichtbaar te maken.
De verschillende portfolio’s in relatie tot evalueren
Alle portfolio’s spelen een rol bij het volgen van de leerling. Het werkportfolio is het portfolio, waaraan het kind werkt. Hier is in het eerste artikel de nadruk op gelegd.
Hoe begeleidt en coacht u kinderen tijdens het werken aan het portfolio? En hoe evalueert u de opbrengst? Uw evaluatie leidt tot het vaststellen van de opbrengst en het formuleren van de ontwikkelpunten. In dit verband zijn van belang: presentatieportfolio, toetsportfolio en overdrachtsportfolio.
Evalueren
• Ruggensteun
Momenteel zijn er verschillende methodes, die het portfolio in hun aanbod hebben verwerkt. Voorbeelden hiervan zijn:
– bij taal: de methode Taaljournaal (Malmberg);
– en bij wereldoriëntatie: de methode Topondernemers (Heutink).
Deze, maar ook andere methodes geven voorbeelden. Voor scholen die de keuze gemaakt hebben om met portfolioleren aan de slag te gaan, geeft dit ruggensteun. U hoeft het wiel (het planformulier) niet meer zelf uit te vinden. En u kunt binnen uw schoolorganisatie zelf vaststellen hoe er met het portfolio geleerd wordt en hoe er geëvalueerd wordt.
• Reflectie
Het portfolioleren biedt mogelijkheden om zowel de opbrengsten van het werk als van de gemaakte toetsen mee te nemen in het portfolio. Het voornaamste blijft echter de reflectie op het werk, dat zowel tussen leerlingen onderling als tussen leerkracht en leerlingen kan plaatsvinden. (Zie in dit verband het eerste artikel in Praxisbulletin, nummer 8, april 2009.)
• Doelen
Welke doelen (mijlpalen) ondersteunt u door een werkstuk of een toets in het portfolio? En hoe maakt u die ontwikkeling zichtbaar?
Het is belangrijk om als team keuzes te maken over de doelen, die u wilt bereiken met het werken met portfolioleren. De inzet moet zijn, dat portfolioleren niet “erbij komt”, maar “in plaats van”. Om dit te bereiken, legt u vast welke doelen u wilt bereiken met portfolioleren. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld: de kerndoelen meten en wegen (rekenen), begrijpend lezen en stellen (taal), wereldoriëntatie, creatieve vakken, enzovoort.
Rapporteren
• Voorbeeldrapport
Als u de doelen hebt vastgesteld, kunt u het portfolio een rol laten spelen bij het rapporteren aan ouders. Het presentatieportfolio en het toetsportfolio ondersteunen het zichtbaar maken van de ontwikkeling van het kind. Hiervan zijn voorbeelden, waarvan ik er graag een met u wil delen. Het betreft een rapport. Dit rapport is niet het ideale rapport, want dat bestaat niet. We streven er alleen naar. Het rapport kan u op inzichten en ideeën brengen voor uw eigen schoolspecifieke rapport. Het heeft een leerlinggedeelte, een leerkrachtgedeelte, een portfoliogedeelte en een LVS/CITO-gedeelte. Het rapport is ontworpen door het team van basisschool De Open Hof in Hoogerheide (Noord-Brabant).
• Website
Ik verwijs u voor dit uitgewerkte rapport naar de internetuitbreiding bij dit artikel. Hier vindt u tevens een voorbeeld van een tweede stappenplan en een voorbeeld van een protocol met een normering.
Tot slot
In deze tweedelige serie zijn de randvoorwaarden beschreven voor portfolioleren. Het voornaamste is echter, dat u de kinderen uitdaagt om zélf meer “eigenaar” te zijn van hun eigen leerproces. Mijn overtuiging is, dat kinderen daardoor meer betrokken en meer gemotiveerd raken.
Bent u geïnteresseerd geraakt door dit artikel? Ga dan aan de slag en/of neem contact op met Walter Konings van Edux Onderwijsadviseurs in Breda. (Zie de website: www.edux.nl. Portfolioleren is een onderdeel van het model Vernieuwend Leren.)
Veel succes!
