Pieken in de plusklas!

De vorm van de plusklas moet bij de visie en het beleid van de school of stichting passen. Steeds vaker wordt voor een bovenschoolse aanpak gekozen, waarbij kinderen van verschillende scholen samenkomen in de plusklas.

Omschrijf het doel van de plusklas helder en neem vier pijlers in gedachten:
1 Bieden van cognitieve uitdaging.
2 Ontmoeten van “peers” (gelijken).
3 Aandacht voor sociale en emotionele ontwikkeling.
4 Werken aan specifieke (leer)vaardigheden.

Pilot

– Het is aan te raden, om de eerste pilotgroep klein te houden. Bijvoorbeeld: niet groter dan 6-7 leerlingen. Later kan dit groepje dan uitgroeien tot maximaal 15 leerlingen.
– Selecteer de tijdstippen met zorg, verdeel het schooljaar in perioden van 8-10 weken en denk na over de uiteindelijke indeling.

Roulatiesysteem

Er zijn scholen, die een scheiding maken tussen onder-, midden- en bovenbouw. Op kleinere scholen is dit lastig en wordt vaker gekozen voor een plusgroep, waarin wordt gestart als kinderen kunnen schrijven. Een voordeel hiervan is, dat de kinderen met elkaar en van elkaar leren.
Een roulatiesysteem, waarbij 2 groepen nagenoeg tegelijk worden onderwezen, bespaart tijd en geld. In de praktijk gaat dat als volgt: de eerste groep krijgt instructie en pas na deze instructie komt de tweede groep binnen.

Differentiatie

– Denk eraan, dat de plusklas niet het enige moment moet zijn, dat kinderen worden uitgedaagd en verrijkingsstof krijgen aangeboden. Neem ook het dagelijkse programma onder de loep en onderzoek welke differentiatiemogelijkheden er zijn.
– Waar ligt de behoefte aan verrijking van de kinderen? Compacten en verrijken is een degelijke basis. En daarnaast kunt u in gesprek gaan over individuele interesses van leerlingen.

Signaleren

Onderpresteerders

Als een leerling A- en B-scores op de Cito-toetsen heeft, snel van begrip is en moeiteloos meedoet met de methode(toetsen), dan kan meer- en hoogbegaafdheid snel gesignaleerd worden. Maar een aparte groep vormen de onderpresteerders, die niet zichtbaar zijn door lage resultaten. De ene onderpresteerder geeft een duidelijk signaal af. (“Ik leer hier toch niets.”) Maar de andere blijft verborgen. Dit vereist inzicht van u als leerkracht, vaak in combinatie met signalen van ouders.

Meerbegaafdheid

Vaak voldoen aanpassingen in het reguliere lesprogramma voor het meerbegaafde kind. Leerlingen gaan pas naar de plusgroep, als aantoonbaar méér nodig is. Het kind valt bijvoorbeeld uit, doordat het specifieke vaardigheden mist of doordat het problematisch gedrag vertoont in schoolsituaties.

Zorgvuldigheid

Door zorgvuldig te signaleren, wordt voorkomen, dat leerlingen in de plusklas terechtkomen, die er eigenlijk niet thuishoren. Want wanneer een leerling in de plusklas start, dan zal hij/zij er de gehele basisschooltijd blijven!
U als groepsleerkracht maakt zélf een eerste inventarisatie. Dit kan aan de hand van de (overigens behoorlijk arbeidsintensieve) instrumenten: Sidi-R (Signalerings- en Diagnoseprotocol hoogbegaafdheid) en DHH (Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid). Er zijn ook signaleringslijsten voor kleuters, waarop ouders veel informatie kwijt kunnen. En een gedragsdeskundige kan vaststellen of een leerling hoogbegaafd is. (Zijn/haar IQ is dan hoger dan 130.)

Gevoelens en signalen

Door in groep 2, groep 4 en groep 6 te signaleren, kunt u de meer- of hoogbegaafde leerling er op tijd uit filteren. Bij kleuters spreek je over een ontwikkelingsvoorsprong. Naast het gebruik van de leerlingvolgsystemen (zoals de genoemde Sidi-R en DHH), is het raadzaam, om onderbuikgevoelens van leerkrachten en signalen van ouders uiterst serieus te nemen, want scoringslijsten zeggen zeker niet altijd alles!

Begeleiding

Competenties

Om de groep goed te kunnen begeleiden, hoeft de leerkracht zelf niet meerbegaafd te zijn. Andere zaken zijn van groter belang. Bijvoorbeeld:
– De leerkracht moet goed kunnen luisteren, hij/zij moet kinderen écht zien en zich er sterk van bewust zijn, dat meer- en hoogbegaafde leerlingen heel anders denken dan leerlingen, die dat niet zijn.
– De leerkracht moet goed in staat zijn, om de kinderen voldoende uit te dagen. Dit uit zich onder meer in maatschappelijke betrokkenheid en weten wat er in de wereld speelt.

Taken

Er wordt nogal wat gevergd van de groepsleerkracht. Maar in eerste instantie geeft het gezien worden deze kinderen al de broodnodige bevestiging. (“Juf, weet dat ik anders ben en een ander programma nodig heb.”) De groepsleerkracht houdt zich bezig met het compacten en verrijken in de groep, bekijkt de scores, verkent wat de individuele interessegebieden zijn en geeft aan wat ontwikkel- en verbeterpunten zijn.

Klassenmanagement en didactiek

Daar moet rekening mee gehouden worden binnen het klassenmanagement en de didactiek. Een praktijkvoorbeeld: tijdens het ophalen van voorkennis zijn de leerlingen van de plusklas al aan het werk. Er is dus sprake van minimale en gelaagde instructie. De kinderen kunnen werken met routeboekjes voor rekenen en taal, van het SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling.

Groepsplannen

Scholen worden in de toekomst hoe dan ook tot een soortgelijke aanpak gedwongen. Door de zogenoemde 1-zorgroute (voor passend onderwijs) zijn er geen individuele handelingsplannen meer, maar groepsplannen. Leerkrachten moeten hierdoor nóg beter nadenken over het lesaanbod en de gelaagdheid hiervan!

Materialen

Denkproces centraal

In principe kan de plusklas zonder aanschaf van extra (dure) materialen van start gaan. Maar lesstof, afkomstig van (onder andere) internet, moet natuurlijk wél aan bepaalde voorwaarden voldoen.
Centraal staat het denkproces: hoe lost de leerling een probleem op? Het gaat om creatief en praktisch denken, het top down leren, waarbij (kort gezegd) niet wordt gewerkt van opdracht naar einddoel, maar andersom!

Basis

De basis bestaat uit: een gevarieerd materialenaanbod voor beeldende en constructieve activiteiten, ondersteunend onderwijsmateriaal, onderzoeksmiddelen (zoals vergrootglazen) en een flinke voorraad denkspellen.
Een aanbieder, die kwalitatief goed lesmateriaal heeft ontwikkeld, is Minka Dumont. Door haar uitgewerkte projecten zijn deels gratis te downloaden via internet. En Acadin, de digitale leeromgeving (van het SLO) voor talentvolle leerlingen in het basisonderwijs, geeft eveneens houvast.

Inhoud

Vaardigheid

Naast de voor de hand liggende cognitieve uitdaging, het ontmoeten van gelijken (peers) en veel aandacht voor de sociale en emotionele ontwikkeling, is van groot belang: het ontwikkelen van vaardigheden. Dat heeft deels te maken met maatschappelijke trends. Wereldwijd wordt op de banenmarkt gezocht naar een “extra factor” bij werknemers. Uitsluitend goed produceren en leren is niet langer toereikend.

Problemen

Meer- en hoogbegaafden missen (voor ons vanzelfsprekende) vaardigheden. Vooral op het gebied van plannen, organiseren en leren leren. Vaardigheden, die nodig zijn om verder te komen. En ja, daar hoort ook het “stampen” bij! Een simpele casus:

Mattijs zit in groep 5, wanneer hij in de plusklas start. De juf geeft de groep een korte stelopdracht. Mattijs heeft geen idee hoe hij deze opdracht moet maken. Hij weet niet hoe hij een begin moet maken. En al snel blijkt, dat ook het plannen van een kleine dagtaak niet lukt. De leerkracht vindt, dat hij dit – gezien zijn intelligentie – toch moet kunnen en twijfelt aan zijn hoogbegaafdheid.

Gerichte hulp

Deze problemen zijn vaak niet met een paar tips en trucs op te lossen. De leerling heeft namelijk nooit geleerd om zijn/haar werk te plannen, omdat dit eerder niet nodig was. En naar alle waarschijnlijkheid kan de leerling zijn/haar gedachten lastig structureren en ordenen.
Goede begeleiding in de plusklas kan helpen, om deze vaardigheden te ontwikkelen. In het volgende nummer van het Praxisbulletin (nummer 2, oktober 2012) gaan we hier verder op in.

Volgende keer

In deel 2 van de tweedelige serie Pieken in de plusklas – dat zal worden opgenomen in het volgende nummer van het Praxisbulletin – gaan wij verder in op het gebruik van materialen, het inhoudelijke reilen en zeilen en het onderwijsaanbod, waaronder het stellen van doelen en eisen, het continueren en waarborgen van het lesaanbod en de contacten met ouders.

Literatuur

– Geraldine Brouwer (mede-auteur: Lidy Ahlers), Knappe koppen in de klas, CPS Uitgeverij, Amersfoort, 2011. (ISBN 978-90-6508-642-6.)
Brouwer is specialist hoogbegaafdheid bij CPS een heeft veel ervaring met trajecten op het gebied van hoogbegaafdheid. In het boek laat zij zien hoe meerbegaafde leerlingen tot betere prestaties kunnen komen. Knappe koppen in de klas laat zien hoe de leerkracht binnen de les zó kan differentiëren, dat het onderwijs aan talentvolle leerlingen op een hoger plan komt, zonder dat dit ten koste gaat van gemiddelde en zwakkere leerlingen. Het is toegankelijk geschreven en bevat veel herkenbare voorbeelden, tips en handvatten voor de meest recente ontwikkelingen. Het boek is bedoeld voor leerkrachten in het basisonderwijs en pabostudenten. Het boek is te bestellen via cps.nl/uitgeverij.

Andere boeken

– Wendy Lammers van Toorenburg, Hoogbegaafd, nou èn?, Uitgeverij Samsara, Amsterdam. (ISBN 9077228314.)
– Sylvia Drent & Eleonoor van Gerven, Professioneel omgaan met hoogbegaafde leerlingen op de basisschool, Koninklijke Van Gorcum Uitgeverij, Assen. (ISBN 9789023243212.)
– Tessa Kieboom, Als je kind (g)een einstein is, Uitgeverij Lannoo, Houten, 2007. (ISBN 978-90-209-6982-5.)
– Bekijk via onderstaande link de uitgebreide literatuurlijst(en) van HIQ (advies- en informatiebureau, gericht op hoogbegaafdheid): hiq.nl. (Klik: Service/Literatuurlijst.)

Over de auteurs

Maartje Sanders is leerkracht in het basisonderwijs en gespecialiseerd in meer- en hoogbegaafdheid. Dineke Goebert-Sanders is leerkracht van een verrijkingsgroep voor hoogbegaafde kinderen.

Achtergrondinformatie en links

Een vindingrijk leven, vol mogelijkheden

Hoogbegaafdheidsspecialist Geraldine Brouwer schreef het boek “Knappe koppen in de klas”. Brouwer is specialist hoogbegaafdheid bij CPS een heeft veel ervaring met trajecten op het gebied van hoogbegaafdheid. In het boek laat zij zien hoe meerbegaafde leerlingen tot betere prestaties kunnen komen. Het boeklaat zien hoe de leerkracht binnen de les zó kan differentiëren dat het onderwijs aan talentvolle leerlingen op een hoger plan komt, zonder dat dit ten koste gaat van gemiddelde en zwakkere leerlingen. Het is toegankelijk geschreven en bevat veel herkenbare voorbeelden, tips en handvatten voor de meest recente ontwikkelingen. Het boek is bedoeld voor leerkrachten in het basisonderwijs en pabo-studenten. Het boek is te bestellen via uitgeverij CPS.

HIQ

HIQ is een advies- en informatiebureau over hoogbegaafdheid, geleid door Wendy Lammers van Toorenburg. De site biedt veel nuttige achtergrondinformatie, zoals een uitgebreide beschrijving van onderstaande profielen. Zie Hiq.nl.

Zes profielen

Door Betts & Neihart (1988) is een indeling gemaakt van profielen van hoogbegaafde leerlingen. Deze indeling is gebaseerd op jarenlange praktijkervaring in begeleiding van hoogbegaafde leerlingen in het onderwijs. In hun omschrijving geven Betts & Neihart niet alleen aan welk gedrag kenmerkend is voor de betreffende categorie, maar ook welke begeleiding van school uit gegeven zou moeten worden. Zij komen tot zes typische profielen: de succesvolle leerling, de uitdagende leerling, de onderduikende leerling, de drop-out, de leerling met leer- en of gedragsproblemen en de zelfstandige leerling.

Links

Artikel “De speciale leerbehoeften van meerbegaafde kinderen”

Boeken

“Hoogbegaafdheid, nou en” door Wendy Lammers van Toorenburg
“Knappe Koppen” door Eleonoor Van Gerven
“Professioneel omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het basisonderwijs” door Sylvia Drent en Eleonoor van Gerven

Vakinhoudelijk tijdschrift

Lesideeën

Tijdschrift ‘Vooruit’

“Het Grote Vooruitwerklabboek” door Els Schrover

Minka Dumont

Filosoferen
Filosoferen (2)

Verrijking jonge kind

Voorbeelden protocol hoogbegaafdheid

Voorbeeld 1
Voorbeeld 2
Voorbeeld Routeplan

Praktijkvoorbeelden