Stappenplan
DICTEE
Tijdens een van de lessen op mijn stageschool vertelden leerlingen, dat ze niet wisten hoe ze een dictee moesten leren. Ze hadden zojuist een dictee gemaakt. En de meeste leerlingen hadden ook goed geleerd voor hun dictee, maar waren teleurgesteld over het resultaat.
Om de leerlingen te helpen bij het leren van het volgende dictee gaf ik ze een stappenplan. Maar na het nakijken/verbeteren van dit dictee vond ik de resultaten nog altijd onder de maat. Want als ik de behaalde cijfers vergeleek met die van het eerdere dictee, dan zag ik weinig verbetering.
LEREN GEBRUIKEN
Na rondvraag in de klas bleek, dat de leerlingen het stappenplan wel gelezen hadden, maar dat ze het niet echt gebruikt hadden bij het leren van het dictee. Daarom besloot ik om – samen met de leerlingen – hetzelfde dictee opnieuw te leren in de klas. Stap voor stap deden we wat er in het stappenplan stond. Bij iedere stap vroeg ik aan de leerlingen waarom het nodig was om die stap uit te voeren. Op deze manier leerden de leerlingen het stappenplan te gebruiken en ervoeren ze waarom ze het zo moesten gebruiken.
AANPASSINGEN EN TUSSENSTAPPEN
Na het opnieuw nakijken/verbeteren van het dictee concludeerde ik, dat de cijfers van de meeste leerlingen gestegen waren, maar dat enkele leerlingen toch nog altijd zwak scoorden.
Ik besloot daarom om voor dit groepje leerlingen enkele tussenstappen in het stappenplan te maken. Ik ging mijn plan aanpassen aan de leerlingen, omdat ik merkte, dat niet iedereen voldoende ondersteuning en houvast had aan het stappenplan, zoals het oorspronkelijk was.
Nota bene. Hieronder is het beschreven stappenplan opgenomen. De aanvullingen en aanpassingen voor zwakkere leerlingen zijn tussengevoegd (cursief).
Stappenplan hoe leer ik een dictee?
Gebruik het volgende stappenplan.
1 Lees de zin.
2 Leer de zin uit je hoofd.
3 Stop! Bij welk woord (of welke woorden) zou je een fout kunnen maken? Geef dat woord (of die woorden) een kleurtje met een viltstift.
Stap 4 is voor leerlingen met DYSLEXIE.
4 Oefen alleen de nieuwe, moeilijke woorden.
5 Neem een «foto» van de woorden (in je hoofd).
6 Schrijf de woorden op.
7 Controleer de woorden.
8 Kijk de woorden na en geef de fouten aan.
Stap 9 en stap 10 zijn toegevoegd voor de ZWAKKERE LEERLINGEN.
9 Zoek spellingtips voor de woorden die je fout had.
10 Schrijf spellingtips op een fiche.
11 Oefen extra op de woorden die je fout had.
12 Laat door een klasgenoot het dictee afnemen bij jou.
13 Controleer en verbeter het dictee.
AFSTEMMEN OP INDIVIDUELE NIVEAUS
Na het invoeren van dit stappenplan besefte ik, dat het niet voldoende is om alleen maar tips te geven. Het is belangrijk, dat ik als leerkracht hulpmiddelen aan leerlingen geef om te kunnen leren. Maar belangrijker is misschien nog wel, dat ik de leerlingen laat ervaren, dat die hulpmiddelen alleen maar helpen, als je ze correct gebruikt!
Een ander belangrijk punt is, dat stappenplannen aangepast moeten worden aan het niveau van de leerlingen. Het aantal stappen in een stappenplan is afhankelijk van het niveau van elke, individuele leerling!
Schema
KERNWOORDEN EN SAMENVATTING
Tijdens de lessen wereldoriëntatie merkte ik op, dat de leerlingen de kernwoorden in de tekst moesten aanduiden. De leerkracht vertelde er iedere keer bij, dat dit de belangrijkste woorden uit de tekst waren. En ik constateerde, dat die woorden ook altijd de vetgedrukte woorden in de tekst waren.
Maar wanneer er tijdens een andere les (bijvoorbeeld tijdens een taalles) in een tekst naar kernwoorden moest worden gezocht, dan verliep dat heel moeizaam. In die tekst stonden namelijk géén vetgedrukte woorden! En hierdoor verliep ook het samenvatten in eigen woorden van deze tekst moeizamer.
EEN TEKST IN SCHEMA
Maar net als bij de lessen wereldoriëntatie is het ook bij andere lessen van groot belang, dat leerlingen de kernwoorden in een tekst kennen, om die tekst te kunnen samenvatten en te kunnen leren!
Ik besloot daarom om de leerlingen te leren hoe ze van een tekst een schema kunnen maken, aan de hand van (onder andere) de kernwoorden uit die tekst. Ik begon met een eenvoudige tekst, waar de leerlingen mee vertrouwd waren.
Werkwijze in drie stappen
1 De visuele aspecten bekijken
Eerst gingen we gezamenlijk de visuele aspecten bekijken. Ik bestudeerde samen met de leerlingen:
– de lay-out van de tekst;
– de titel van de tekst;
– de indeling in alinea’s;
– de subtitels en de kopjes;
– de vetgedrukte woorden, enzovoort.
Door met de leerlingen bij al deze aspecten stil te staan, maakten ze kennis met de tekst. Ze konden zich al een beeld vormen van de tekst, zónder dat ze die gelezen hadden!
2 Lees de tekst
De volgende onderdelen van de werkwijze deed ik ook weer samen met de leerlingen:
– Zoek de signaalwoorden (bijvoorbeeld: ten eerste, vervolgens, maar, uiteindelijk).
– Zoek de kernwoorden.
– Wat is de hoofdgedachte: waarover gaat de tekst?
3 Maak het schema
Samen met de leerlingen maakte ik een schema op het bord. De leerlingen deden hetzelfde in hun oefenschrift. Sommigen maakten de opmerking, dat ze bepaalde dingen anders zouden doen. We kwamen daarom tot het besluit, dat een schema persoonlijk is en dat je het zó moet maken, dat het voor jezelf duidelijk is.
Tip. Het is interessant, om bij verschillende teksten verschillende schema’s te maken, zodat de leerlingen zien, dat er verschillende schema’s bestaan en dat niet één schema «heilig» is.
VRAGEN
Na het maken van het schema stelde ik vragen over de leerstof (de tekst). Ik liet de leerlingen ervaren, dat ze – door het schema zélf te maken – al veel over de leerstof (de tekst) wisten. Ik liet de leerlingen de tekst ook weer «opbouwen» aan de hand van het schema, zodat ze ondervonden, dat het véél minder werk was (en dus ook minder tijd kostte) om een schema te leren dan om een tekst te leren!
OPBOUW
Nadat ik dit voor een eenvoudige tekst had gedaan, waarin de kernwoorden vetgedrukt waren, ging ik dit met de leerlingen doen voor een moeilijkere tekst.
De leerlingen moesten nu echt zélf op zoek naar de kernwoorden. Sommige leerlingen konden dit al, maar andere leerlingen hadden hier nog hulp bij nodig. Het is dus belangrijk, om als leerkracht lang genoeg stil te staan bij een eenvoudige tekst, om daarna pas succesvol verder te kunnen gaan met een volgende, moeilijkere tekst.
Door iedere keer een iets moeilijkere tekst te kiezen (een tekst met vetgedrukte woorden en alinea’s, een tekst zonder alinea’s, een tekst zonder vetgedrukte woorden, een langere tekst, enzovoort) konden de leerlingen steeds stilstaan bij de specifieke moeilijkheden van een bepaalde tekst.
Het is dus de bedoeling, om een opbouw te hebben in moeilijkheidsgraad: van makkelijk naar moeilijk. Door iedere keer te komen met een iets moeilijkere tekst, met minder structuur, leerden de leerlingen om uiteindelijk van alle teksten een schema te maken!
Planning
MIDDEL VOOR EFFICIËNT EN SUCCESVOL LEERPROCES
Als ik een onderzoek deed rond leren leren, dan mocht het aspect planning niet ontbreken, vond ik. Als kinderen leren om een planning te maken en vervolgens aan de hand van die planning kunnen werken, dan hebben ze een belangrijk middel in handen, om te komen tot een efficiënt en succesvol leerproces.
Ik deelde een planning uit en liet de leerlingen die invullen. Ik vertelde: ‘Als jullie goed leren plannen, dan zullen jullie niet op het laatste moment alles nog moeten leren of doen. Jullie zullen hierdoor meer tijd hebben om te leren en daardoor betere resultaten behalen.’
Ik ondervond al snel, dat de planning in de agenda van de meeste leerlingen belandde en dat daar voor de rest dan verder niets meer mee gebeurde. Het was dus noodzakelijk om samen met de leerlingen te plannen. En dat niet alleen. Ook zou moeten worden gecontroleerd of de leerlingen zich aan de planning hielden!
LEERKRACHTPLANNING
Omdat ik zelf stagiaire was in deze klas, vond ik het moeilijk om samen met de leerlingen te plannen. Dat kwam, omdat ik vaak zelf niet op voorhand wist wat ik de week daarop voor lessen zou geven. Het bleek dus onmogelijk te zijn om als leerkracht samen met de leerlingen te plannen, als die leerkracht zélf geen planning had.
Een leerkracht moet zélf al lang van tevoren weten wat er allemaal staat te gebeuren, zodat hij/zij ruim op tijd aan de leerlingen kan meedelen wanneer ze een toets of een taak moeten maken. Slechts dan hebben leerlingen de mogelijkheid, om die toets of taak in hun planning op te nemen!
Tot slot
Tijdens mijn onderzoek kwam ik tot de conclusie, dat ik de hulpmiddelen stappenplan en planning zélf ook moest gaan gebruiken. Ze waren niet alleen van toepassing op de leerlingen. Op een bepaald moment zat ik namelijk helemaal vast met mijn onderzoek. Een stappenplan was toen het eerste hulpmiddel, dat mij terug op het juiste spoor zette. Ik werkte voor mezelf uit wat ik allemaal moest doen en maakte hier een stappenplan van. Daaraan koppelde ik een planning. Ik plande wanneer ik dingen ging opzoeken in de literatuur, wanneer ik een actie voorbereid moest hebben en wanneer die actie uitgevoerd moest zijn.
Door mij aan mijn stappenplan en planning te houden, heb ik mijn onderzoek kunnen afronden. En zo werd het niet alleen een onderzoek naar tips, om leerlingen te helpen leren. Maar uiteindelijk werd het óók een leermoment voor mezelf: het inzetten van hulpmiddelen bleek nodig, om te komen tot een succesvolle afronding van mijn onderzoek!
Literatuur
– G. Beaten, A. Cooreman, D. Seresia & L. Thijs, Eerste hulp bij leerstoornissen en problemen bij het leren, VZW Die-’s-lekti-kus, Kessel-Lo (B), 2005.
– V. Donche, W. Brandt, D. Jacobs, & P. Van Petegem, Leren leren als hefboom, Acco, Leuven (B), 2004.
