Illustrator Martijn van der Linden is bekend van onder meer de illustraties van Bob Popcorn, De Tangramkat en Wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt. En van 2022−2024 is Martijn ook kinderboekenambassadeur! Hij vertelt over zijn liefde voor illustraties en wat deze doen voor een boek. De ambassadeur aan het woord.
Martijn van der Linden: ‘Mijn missie als kinderboekenambassadeur is het promoten van kinderboeken. Ik wil dat kinderen meer en met meer plezier gaan lezen. Dit probeer ik te stimuleren door kinderen (en volwassenen) veel te laten tekenen en goed naar illustraties te laten kijken. Heeft tekenen dan iets met leesplezier te maken? Ik denk het wel.
Voor mij zijn tekeningen onlosmakelijk verbonden met boeken. Logisch, want ik ben een illustrator. Zo een die het lastig vindt een tekening te maken die niet als doel heeft om in een boek te eindigen. Zelfs als ik vrij werk maak, hoop ik stiekem dat het een schrijver zal inspireren om er een verhaal bij te maken, dat ooit toch een boek wordt. Ik ben getrouwd met een kinderboekenschrijfster, dus ik hoef mijn werk alleen maar rond te laten slingeren om dit een kans te geven.
Samen met mijn vrouw Maranke Rinck heb ik al veel boeken gemaakt en het valt ons altijd op dat een verhaal schrijven erg lijkt op een boek illustreren. We doorlopen dezelfde processen en komen dezelfde valkuilen tegen. Maar er is ook een verschil: je moet mij niet vragen om een boek te schrijven! De grootste overeenkomst is dat we allebei een verzonnen wereld tot leven brengen.’
Lezen en tekenen
‘Tekeningen vertellen verhalen. En verhalen roepen beelden op die je kunt tekenen, in het echt of in je hoofd. Dit gegeven maakt het voor mij vanzelfsprekend dat je op bijna dezelfde manier kunt genieten van lezen als van het bekijken van tekeningen. Illustraties kunnen kinderen helpen met meer plezier te lezen. Een boek is natuurlijk meer dan een tekst op papier. Het is een wereld waar je naartoe kunt. En die wereld wordt groter wanneer je op verschillende manieren met een verhaal bezig bent.’
Speelprentenboeken
‘Stiekem houd ik ook erg van spulletjes bij een boek. Een poster, een knuffel, poppetjes, speciale edities, schrijfwaren, kleding en spelletjes. Met Maranke maakte ik een serie speelprentenboeken, prentenboeken met het spel ín het boek. Deze boeken nodigen de lezer uit na afloop van het verhaal verder te fantaseren met het spel. Zo kun je na het lezen van Memorykonijn met de memorystukjes achter in het boek spelen. Hopelijk inspireert dat je om ook je eigen verhaal te verzinnen bij de stukjes die je omdraait. Bij Tangramkat kun je alle illustraties namaken met de zeven stukjes van het Tangramspel achter in het boek en bij Knikkeruil gebruik je het boek als knikkerpoortjes.
De activiteit gebaseerd op het verhaal hoeft natuurlijk niet letterlijk bij het boek
te zitten. Ieder boek heeft aanknopingspunten om mee verder te gaan. Soms ligt het erg voor de hand en is het bijna alsof het ook de bedoeling is dat je het gaat doen. Soms schreeuwt een boek: EN NU JIJ! Het boek Terra Ultima van Raoul Deleo, bijvoorbeeld. Als je dat leest en bekijkt, krijg je meteen zin om op ontdekkingsreis te gaan in jouw zelfverzonnen nieuwe wereld en om zelf nieuwe diersoorten te tekenen. Ook het boek Alfabet van Charlotte Dematons roept: probeer dit ook zelf ! Maak een tekening met zo veel mogelijk dingen met de letter ‘m’. Of schrijf een verhaal met zo veel mogelijk m’en!’
‘Dit jaar illustreerde ik het nieuwe boek van Hans Hagen, Bliksemkind. In dat boek heb ik niet alleen illustraties, maar ook eigen tekens bedacht, geïnspireerd op Aziatische karakters. De bedoeling was om het verhaal zo een Aziatische uitstraling te geven. Bij ieder hoofdstuk staat een teken. Als je goed kijkt, zie je dat het teken steeds een vereenvoudiging is van de illustratie die ernaast staat. Op die manier is er een nieuw soort schrift ontstaan. Hans heeft dit verwerkt in een lesbrief waarbij kinderen worden uitgedaagd ook een eigen schrift te bedenken.
In diezelfde lesbrief vind je een opdracht om een verhaal te schrijven vanuit verschillende perspectieven, net als Hans heeft gedaan in Bliksemkind. Kijk voor meer inspirerende lesbrieven bij naarschoolmetquerido.nl.’
Schoolbezoek
‘Wanneer ik op schoolbezoek ben, probeer ik ook altijd actief bezig te zijn met de kinderen. Ook weer om duidelijk te maken dat de wereld van het boek meer is dan alleen lezen. Het gaat ook over kijken naar tekeningen of foto’s, over fantaseren en je door het boek laten inspireren. Ik leer de kinderen hoe ze stap voor stap Bob Popcorn kunnen tekenen, naar de boeken die ik met Maranke maakte over deze levende maiskorrel. Ik vind stap-voor-stap tekenen een heel leuke manier om kinderen aan het tekenen te krijgen. De drempel om te tekenen is erg laag, je
hoeft alleen maar de stappen na te doen. Toch zie je aan het eind allemaal eigen, zelfgetekende versies van, in dit geval, Bob Popcorn. Het gaat er dus niet om dat de kindertekeningen hetzelfde zijn als het voorbeeld, juist de verschillen zijn erg leuk. Het geeft kinderen vertrouwen in hun eigen tekenvaardigheid. Wanneer ik dit in boekhandels doe, zijn ouders vaak verrast over wat hun kinderen ervan maken. Er zijn talloze voorbeelden te vinden van stap-voor-stap tekenen. Zoek maar eens op ‘Hoe teken je een kat’ en je ziet meteen allerlei voorbeelden hoe je dat kunt aanpakken. Doe dit samen met je groep en succes is gegarandeerd! Zoek ook eens op bekende kinderboekfiguren. Je vindt al snel hoe je Julius Zebra of een Gorgel tekent. Ook kun je op YouTube mooie filmpjes vinden. Zo heeft Philip Hopman een aantal leuke filmpjes waarbij hij stap voor stap laat zien hoe je boerderijdieren tekent. Laat de kinderen in je groep dit ook doen.‘
‘Dat je creatieve dingen kunt doen met verhalen en boeken is voor veel mensen logisch, maar het kan ook andersom. Als kind heb ik De kabouter van Rien Poortvliet helemaal uitgelezen. Maar ik begon daaraan omdat ik de tekeningen mooi vond en ze ging natekenen. Veel kinderen hebben plezier in tekenen endingen maken of ze houden van mooie plaatjes. De plaatjes van een strip of van een geïllustreerd boek kunnen kinderen het boek in trekken.’
Drie stappen
‘De stap van zelf tekenen naar verhalen verzinnen is niet groot. Je gaat al snel nadenken over wie je hebt getekend en wat er gebeurt. De stap van verhalen verzinnen naar verhalen schrijven is ook niet reusachtig, want óf je wilt dat de rest van de wereld weet wat je hebt bedacht óf je wilt je verhaal gewoon niet vergeten. En dan is er de stap van verhalen schrijven naar verhalen lezen. Die is ook maar klein. Kinderen die zelf schrijven, lezen beter.’
Vrij tekenen
‘Het is goed om af te wisselen tussen gerichte tekenopdrachten en vrij tekenen. Voor de een is het fijn om precies te weten wat de bedoeling is, de ander vindt het prettig om zo veel mogelijk zelf te bedenken. Laat kinderen ook eens tekenen na het voorlezen. Dat kan letterlijk zijn wat ze hebben gehoord of iets waar het aan doet denken. Als je dit van tevoren zegt, luisteren de kinderen op een andere manier naar het verhaal. Ze doen dan hun best om er tijdens het luisteren al beelden bij te vormen. Als echte jonge illustratoren!
Het gevoel zelf iets te maken dat in je hoofd echt wordt, is fantastisch. Voor veel kinderen is er wel een manier van tekenen of een techniek die bij hen past, ook al weten ze dit misschien nog niet.’
Scraperboard
‘Lang geleden illustreerde ik de boeken van Kaat Vrancken, over de teckel Cheffie, en ook Rommelkatje, van Peter van Gestel. Deze illustraties maakte ik met scraperboard. Dat is een techniek waarbij je met een mesje krast op een zwart stukje karton. Alles wat je wegkrast wordt wit, je werkt dus een beetje andersom dan je gewend bent: wat je wilt tekenen, moet je nu juist overlaten. Kinderen (van groep 5 tot en met 8) vonden dit altijd een interessante techniek die zij graag wilden proberen. Soms liet ik ze een zelfportretje maken, vaak de wat oudere kinderen, of gewoon de eerste letter van hun naam. En vissen, ik heb duizenden scraperboard-vissen gezien! Ik werkte met scraperboard-stukjes van 4 x 6 cm. Dat is niet groot, maar omdat je dunne lijntjes wegkrast, ben je er toch een tijdje mee bezig. Erg leuk is ook om de tekeningen aan het eind allemaal bij elkaar onder het kopieerapparaat te leggen (ja, dan heb je een school vissen!) of er een te vergroten waardoor het de uitstraling van een linosnede krijgt.
Kijk voor inspirerend scraperboard-werk ook naar illustraties van Wim Hofman en Fleur van der Weel. Ook Floor Rieder werkt vaak in een vergelijkbare krastechniek, maar dan op een glasplaat.’
Digitale illustraties
‘Tegenwoordig laat ik vaak zien hoe ik digitaal illustraties maak. Groepen zien tot hun verbazing dat ook digitale verf kan druipen en dat je het door elkaar kunt smeren en mengen. Om dit te doen moet je wel de juiste programma’s hebben en kennis daarvan. Maar ook de eenvoudige versie van digitaal illustreren is heel leuk. Mijn eigen kinderen heb ik vanaf jonge leeftijd regelmatig met een pen achter de tekentablet gezet. Ik gaf ze een digitaal kwastje, vertelde ze hoe ze verschillende kleuren konden gebruiken, hoe ze konden gummen, hoe ze een stapje terug konden en dat ze af en toe moesten opslaan. Voor mijn dochter Jade was dat genoeg om op haar zesde haar eerste boekje te maken. Zij deed dat met Photoshop, maar het kan met alle tekenprogramma’s, ook de veel eenvoudiger versies zoals Paint en Sumopaint. Zelfs met een muis kun je hier mooie dingen mee maken.’
Maak je eigen boek
‘Wanneer kinderen tekeningen bij een verhaal hebben gemaakt, vouw en niet er dan eens een echt boekje van. En als het mogelijk is, maak dan gebruik van de mogelijkheid boekjes te laten printen. Dit kan op veel plekken en kost niet zoveel meer. Stel je bijvoorbeeld eens een klein boekje voor, met een zelf-gescraperboard portretje van alle kinderen in een klas!
Het maken van tekeningen heeft bij mij regelrecht geleid tot een liefde voor boeken. Maar zeg nou zelf, het is eigenlijk heel makkelijk om van boeken te houden. Wie wil er nou geen plankje met allemaal kleine wereldjes boven zijn bed?’
Martijn van der Linden is illustrator van kinderboeken en kinderboekenambassadeur van Nederland.
Download het hele artikel
Klik op de naam van het bestand om het te openen.