Schrijven is een belangrijke ondersteuning voor veel leerprocessen. Er is een belangrijk verband tussen schrijven en de ontwikkeling van kinderen. Schrijven bevordert bijvoorbeeld de ontwikkeling van onze hersenen op motorisch en sensorisch gebied. Het bevordert de concentratie en helpt bij het onthouden.
Lees ook de uitbreiding
Bij dit artikel hoort een online uitbreiding.
Voorbereidend schrijven
Oppervlakkig beschouwd lijkt schrijven louter een motorische vaardigheid. Het voorbereidend schrijven levert echter een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de algehele motorische ontwikkeling van kinderen. De schrijfhand moet daarbij vrij over het papier kunnen bewegen. De schrijfhouding, de pengreep en de werkafstand tot het papier moeten juist zijn. Uiteindelijk moet de motoriek voldoende zijn, om zonder belemmeringen de gevraagde vormen – bij schrijven betreft dat de letters – op papier te zetten.
Hersenfunctie: verbindingen
ACTIEF BETROKKEN
Bij nadere beschouwing blijkt, dat er bij het schrijven ook op andere dan alleen motorische processen een beroep wordt gedaan. In die zin is schrijven een activiteit, waarbij de hersenen op diverse niveaus actief betrokken zijn. Zo wordt er tijdens de schrijfhandeling gedacht aan de spelling, de lettervorm en de letter-, woord- en regelafstand.
SAMENWERKING
Allereerst is het goed om bij de start van het schrijven met twee handen te oefenen. Evenals het uitvoeren van tweezijdige, motorische oefeningen. Dit kan synchroon of alternerend (waarbij de bewegingen in regelmatige afwisseling op elkaar volgen) gebeuren. Bijvoorbeeld: tweehandig verticale strepen zetten, al dan niet met muzikale begeleiding. Zonder papier kun je hetzelfde bereiken, met bijvoorbeeld het stuiteren van een bal en met kleien. Naast de algehele lichaamscoördinatie wordt daardoor de samenwerking tussen de linker- en de rechterhersenhelft gestimuleerd en geactiveerd.
Hersenontwikkeling, hersenactiviteiten en hersenfuncties worden door de beweging van het schrijven bevorderd. Schrijven helpt de hersenen om zelfstimulerend te worden en zich te ontwikkelen. Daarom moeten we schrijven als fijnmotorische activiteit blijven aanbieden. Handmatig leren schrijven is een must!
Hersenfunctie: geheugen
MOTORISCH GEHEUGEN
Door te schrijven wordt informatie beter in onze hersenen vastgelegd dan door alleen maar knoppen in te drukken op een toetsenbord. De sensomotorische herinnering bevordert het onthouden van de vorm van een letter: je hebt het ontstaan ervan beleefd! De letter op het computerscherm verschijnt daarentegen zónder dat je een idee van de wording hebt gekregen. Bovendien maak je voor elke letter dezelfde beweging: je drukt voor elke letter alleen maar op een toets.
Bij kinderen met een zwak visueel geheugen blijkt het motorische geheugen – ter ondersteuning – van grote betekenis te zijn. Het schrijven zorgt hier voor inslijping.
INPRENTING
Voor “gewone” kinderen geldt, dat het inslijpen van de beweging in het motorische geheugen niet alleen vloeiend schrijven bevordert, maar ook helpt om de leerstof te onthouden.
Vaak noteren we snel iets, om het niet te vergeten. Als het maar opgeschreven is, geeft dat feit alleen al rust en ruimte voor andere zaken in ons hoofd. Napoleon maakte bijvoorbeeld korte notities tijdens veldslagen. Zo prentte hij ze in zijn geheugen.
Als de schrijfbeweging eenmaal geautomatiseerd is, heeft het schrijven bij schoolse vakken een belangrijke dienende functie.
Sociale functie
SOCIAAL GEDRAG
Schrijven is ook een belangrijk middel voor de sociale ontwikkeling. De schrijvende mens oefent zich in zijn sociale gedrag. (Kan de ander lezen wat ik schrijf? Kies ik de juiste woorden en houd ik zo rekening met de ander?)
Goed schrijfonderwijs bevordert in hoge mate de zelfcontrole, het zelfstandig leren indelen van de geboden ruimte en draagt ook in deze zin bij aan het sociale gedrag. Je leert onder andere de gebruikelijke omgangsvormen bij het schrijven van een brief. Dat heeft zowel persoonlijk als maatschappelijk nut. De concentratie wordt bevorderd en daarmee het werken, het denken en het intelligentieniveau. Het “drukke” kind kan al schrijvend – op zijn/haar niveau – rust, orde en ruimte in het hoofd creëren.
RUIMTE
Geautomatiseerd en geconcentreerd schrijven geeft de ruimte, die nodig is voor schrijfaspecten op hoger niveau, zoals: de aandacht voor de inhoud, de bewerking van details, de vormgeving en het ordenen van gedachten. En… schrijven ontlaadt, getuige de dagboekcultuur.
Als je kunt schrijven, draai je in de maatschappij beter mee. Een geoefend schrift op een kaart (of een brief) geeft vreugde aan de ontvanger, door de esthetische en emotionele waarde van wat met de hand geschreven is…
Praktijkoefeningen
Ik beschrijf nu enkele oefeningen, die de samenwerking tussen beide hersenhelften bevorderen.
OP PAPIER
Oefening
Geoefend wordt met de lemniscaat (de zogenoemde “luie acht”).
Benodigdheden
Nodig zijn: blanco papier en een kleurpotlood. Pas het materiaal aan aan het ontwikkelingsniveau van de kinderen.
Werkwijze
– U motiveert de kinderen (door middel van een verhaaltje) om een lemniscaat te gaan maken. Lukt het om door het kruispunt te gaan? Kun je de beweging herhalen zonder te stoppen? U bekijkt of de twee helften ongeveer even groot zijn.
– U kunt de kinderen laten variëren met kleuren en met de grootte van de lemniscaat (reus/kabouter).
– Wilt u de sturing bevorderen? Dan kunt u een beginpunt in het midden van het vel papier zetten en links en rechts ervan een dikkere punt, waar de lijn omheen moet. De kinderen starten in het midden en gaan dan steeds vanuit het midden naar linksboven.
– De lemniscaat kan zowel staand (verticaal) als liggend (horizontaal) geoefend worden.
– Pas de manier van aanbieden aan aan de belevingswereld van het kind. (Bijvoorbeeld: je hebt een voetbal aan de voet en je loopt om pionnen heen. Of: je zit in een tractor en je rijdt rond in het weiland. Je doet mee aan een autorace. Of: je speelt een spel met knikkers, die van boven naar beneden op een knikkerbaan rollen. Enzovoort.) De lemniscaat kunt u namelijk ook laten lopen! Een kind kan zodanig met een bal om twee stoelen (of pionnen) heen lopen, dat het “parcours” van de lemniscaat wordt afgelegd.
– Is de beweging eenmaal geautomatiseerd, dan kan die beweging ook “blind” door het kind worden uitgevoerd.
– De linker- en de rechterlus van de lemniscaat kunnen gearceerd worden. Dit verfraait niet alleen de lemniscaat, maar het bevordert ook de concentratie, het oefent om binnen je eigen grenzen te blijven, het geeft zelfvertrouwen en werkplezier.
– Wordt de beweging goed beheerst? Dan kunnen kinderen verdergaan met het maken van bijvoorbeeld een bloem, die opgebouwd is uit misschien wel vier lemniscaten, die allemaal hetzelfde middelpunt hebben. En dat kan dan weer – al dan niet binnen een cirkel – tot meerdere lemniscaten uitgebreid worden.
MOTORIEK
Oefening
Tik – staand – met de rechterhand de (opgeheven) linkerknie aan en met de linkerhand de (opgeheven) rechterknie.
Uitbreiding
– Lukt deze oefening? Probeer het dan ook lopend.
– Kun je je hakken achter kruislings aantikken?
– Lukt deze oefening? Probeer het dan ook lopend.
Tot slot
Met de hand schrijven bevordert onze lichamelijke en mentale ontwikkeling. Het helpt ons om dingen gemakkelijker te onthouden. En het bevordert ons functioneren als autonoom mens. Daarom moet schrijven – naast de vele gemakken van de computer – blijven!
Bronnen
– P. & G. Dennison, Braingym in de praktijk, Panta Rhei.
– D. Diringer, Writing, New York, 1962.
– J. Farmer, The Graphic Reality of Handwriting and Brain Dominance, International Grafological Colloquium,Florence, september 2006.
– J. Farmer, The Graphic Reality of Handwriting and Brain Dominance,
International Grafological Colloquium,Florence, september 2006.
– M. Gibson, Schrijven en lezen, sneller en beter, JSW,oktober 2006.
– M. Hagers, Leer kinderen snel schrijven, daar worden ze beter van, in: NRC Handelsblad, 21-04-2007 (n.a.v. Journal of Educational Psychology, februari 2007).
– R. S. Harris, The Handwriting Culture Versus Technology, in: The Graphologist,
Vol. 19, No.3, Issue 72, Autumn 2001.
– Ph. Harrison, Helping your Health through Handwriting, San Francisco, 1985.
– W. R. Lethaby, Writing and Civilisation.
– A. McAllen, De extra les, Christofoor.
– R. Olivaux, Dysgraphy and Grapho-therapy, in: A. Carmi & S. Schneider,
Experiencing Graphology, London, 1988.
– D. Schermer & A.C.M. Schoemaker-Ytsma, Een leesbaar handschrift blijft noodzakelijk, in: D. Schermer & A.C.M. Schoemaker-Ytsma, Sprekend Schrift, Zevenaar/Nieuwleusen, 2001.
– D. Schermer & A.C.M. Schoemaker-Ytsma, Waarom leren we nog schrijven?, in: D. Schermer & A.C.M. Schoemaker-Ytsma, Uitgesproken Schrift, Zevenaar/Nieuwleusen, 2003.
– Shanahan, Schrijfontwikkeling en leesproblemen, in: Tijdschrift voor Remedial
Teaching, 2006/3.
– M. Sitskoorn, Het maakbare brein, Bert Bakker, Amsterdam, 2007.
– J.-L. Velay & M. Longcamp, Besser von Hand, in: Gehirn & Geist, 2007/3.
– H.G.J. Verschuren, De diagnostiek van de luie acht, ISBN 90-75100-01-9.
Websites
– Vereniging Leraren Schoonschrijven en Machineschrijven: www.schrijvenvlsm.nl.
– Instituut Haenen-Van der Hout: www.schrijfpedagogischehulp.nl.
– Platform Handschriftontwikkeling: www.handschriftontwikkeling.nl.
