En zo begint het vijfde artikel in de serie over bijzondere gesprekken met ouders, die in jaargang 29 van het Praxisbulletin verschijnt. Aflevering 5: over de ouder als ervaringsdeskundige (in dit geval met betrekking tot dyslexie).
Moeder als ervaringsdeskundige
Mevrouw Klip heeft er alles voor over, om te voorkomen dat de schoolloopbaan van haar zoon gefrustreerd raakt. Zij ervaart haar zoon echter als onzelfstandig en bij tijd en wijle zelfs als een beetje lui. Mevrouw Klip maakt zich dan ook grote zorgen. Zo zal Raymond er nooit komen! En als zijn juf bovendien nauwelijks rekening lijkt te houden met de leerproblematiek van Raymond en veel te veel huiswerk opgeeft, zit er niets anders op dan dat moeder dagelijks met Raymond werkt, om hem niet te ver uit de pas te laten lopen. Mevrouw Klip wordt er doodmoe van. Bovendien moet ze haar eigen ambities om een opleiding te volgen vanwege Raymonds problematiek op de lange baan schuiven.
Vandaag belt mevrouw Klip daarom opnieuw met juf Ans om haar nogmaals uit te leggen, dat zij uit ervaring weet, dat dyslectische leerlingen niet zo veel huiswerk aankunnen. Juf Ans besluit daarna de ouders van Raymond uit te nodigen voor een gesprek, om de hoeveelheid huiswerk en de ondersteuning daarbij, vanuit school en vanuit het thuisfront, beter op elkaar af te stemmen.
Gesprek
FRUSTRATIE
Op dinsdagmiddag, na schooltijd, geeft juf Ans de ouders van Raymond een hand. Zoals altijd neemt moeder meteen het woord. Zowel juf Ans als vader Klip laten haar begaan. Alsof ze nog steeds bezig is haar eigen ervaringen te verwerken, vertelt moeder (opnieuw), dat het haar uitermate heeft gefrustreerd, dat de vorige school van Raymond geen gebruik heeft willen maken van haar kennis en ervaring als dyslecticus. Zij hoopt dan ook, dat juf Ans haar «bagage» op dit gebied wél benut. Concrete vraag is, of het niet goed zou zijn voor Raymond om zelfstandiger te kunnen handelen.
OPLOSSING
Hoewel juf Ans de vraag volmondig met «ja» kan beantwoorden, geeft ze nog niet direct antwoord. Mede naar aanleiding van voorbereidende gesprekken met de IB’er (interne begeleider) en de schoolbegeleider, weet juf Ans, dat mevrouw Klip eigenlijk bedoelt te zeggen: ‘Doe nou wat ik je vraag, want ik heb er namelijk écht verstand van.’
Juf Ans ziet de oplossing echter niet in het beperken van het huiswerk. De hoeveelheid huiswerk die zij meegeeft, is ook voor een dyslecticus niet buitensporig. Zij wil de ouders motiveren om Raymond meer verantwoordelijkheden te geven en de rol van met name moeder als aanjager en huiswerkbegeleider beperken.
MOTIVATIEPROBLEEM
Eigenlijk berust het verhaal van Raymond en zijn ouders op een motivatieprobleem bij moeder. Raymonds moeder denkt, dat haar leergeschiedenis voldoende aanwijzingen geeft om haar zoon voor frustraties te behoeden. Zij is bij problemen, die het gevolg zijn van de leerstoornis, aanvankelijk niet gemotiveerd om naar ideeën en oplossingen van anderen te luisteren.
Vier factoren
MODEL
Volgens het model van Prochaska & Diclemente (1982 )* zijn er vier factoren, die de motivatie tot verandering bij ouders beïnvloeden:
– Eigenwaarde.
– Kennis.
– Bezorgdheid.
– Competentie.
→ Zie: toelichtend schema, aan het eind van dit artikel.
PLANMATIG
Door heel planmatig aan deze vier factoren aandacht te besteden, probeert juf Ans de ouders van Raymond op andere gedachten te brengen.
Gaande het gesprek wordt duidelijk dat Raymonds problematiek bij de moeder haar eigen problematiek van jaren geleden weer manifest maakt. De problematiek van vroeger lijkt niet overwonnen te zijn. Want de verbetenheid, waarmee moeder zich voor haar zoon opwerpt, doet vermoeden, dat haar eigen frustraties meespelen. Daarom geeft juf Ans moeder de kans te vertellen wat in haar jeugd haar grootste frustratie was. Daarnaast vraagt juf Ans naar wat moeder in dit verband het meest heeft geholpen. Juf Ans is oprecht onder de indruk van de mentale kracht van de moeder en bevestigt dit met een welgemeend compliment.
VERSCHILLEN
Daarna betrekt juf Ans de vader, die tot dan toe nog niets gezegd heeft, bewust bij het gesprek, door eerst aan hem te vragen wat hetzelfde is in de situatie van Raymond en zijn moeder en waar er verschillen zijn tussen hen beiden. Daarna vraagt ze dit aan moeder. Zo wordt langzamerhand duidelijk, dat de aanname, dat de situatie van Raymond een blauwdruk is van die van zijn moeder, onjuist is.
Er zijn wel degelijk overeenkomsten, maar er zijn ook verschillen! Oplossingen, die voor moeder passend bleken te zijn, zullen niet altijd voor Raymond opgaan. Zo blijkt Raymond bijvoorbeeld een passie voor natuur, natuurbehoud en topografische kennis te delen met zijn vader. En dat is iets, dat Mevrouw Klip lachend aanziet, maar niet bij zichzelf herkent. De opgedane kennis rond zijn passie kan Raymond goed gebruiken bij het maken van zijn huiswerk.
PASSIEVE HOUDING
Juf Ans erkent echter ook de zorg van moeder met betrekking tot Raymonds passieve houding, als schooltaken haperen. Ze vertelt de ouders, dat de passiviteit van Raymond niet altijd voortkomt uit een gebrek aan doorzettingsvermogen, maar dat hij niet over voldoende vaardigheden beschikt, om zelfstandig verder te kunnen.
Daarnaast lijkt Raymond zich soms los te willen rukken uit het altijd maar bezig zijn met school. Moeder dwingt Raymond vaak op onhandige momenten om zijn huiswerk te maken. Zij heeft immers nog meer te doen en kan niet op elk gewenst tijdstip assisteren.
Ten slotte vraagt juf Ans zich af of de inspanningen van moeder om Raymond voortdurend achter de vodden te zitten en zo nodig zijn taken over te nemen niet averechts werken. Zo lijkt Raymond te leren, dat als hij iets niet kan, zijn moeder het wel voor hem oplost.
COMPETENTIE
Juf Ans vertelt, dat zij Raymond meer tools in handen wil geven, zodat Raymond zich in moeilijke (lees)situaties competenter zal voelen. Hij leert dan wat hij moet doen, als hij ergens even niet uitkomt. Voor moeder zal dit betekenen, dat zij Raymond meer los kan laten. En daarmee creëert zij ook meer tijd voor zichzelf.
AFSPRAKEN
Juf Ans maakt met de ouders van Raymond de afspraak, dat zij het meegeven van huiswerk zal begeleiden door aan Raymond twee vragen te stellen:
– Wanneer ga je dit huiswerk maken?
– Wat doe je, als je vastloopt?
Juf Ans geeft aan, daarbij nadrukkelijk de kennis en vaardigheden van vader bij vakken als biologie en aardrijkskunde te willen betrekken. Daarnaast zal juf Ans Raymond attenderen op het feit, dat hij aan zijn moeder kan vragen wat zij deed in moeilijke onderwijssituaties. Raymond kan dan beoordelen of zijn moeders tip ook hém verder helpt.
Het wordt de uitdaging voor moeder om zich te beperken tot oprechte belangstelling voor het huiswerk én Raymond bij moeilijkheden te wijzen op de afspraken, die hij met juf Ans gemaakt heeft.
Eigenwaarde
Door moeder te laten vertellen over haar eigen frustraties en met name haar oplossingen en ervaringskennis te belichten, heeft juf Ans laten zien, dat zij de leergeschiedenis van moeder serieus neemt en waar mogelijk wil benutten.
Juf Ans benoemt expliciet, dat Raymond bij zijn huiswerk kan profiteren van de kennis van zijn vader (en hoe hij dat kan doen). Vader verruilt zodoende zijn status als relatief onzichtbare ouder voor die van een belangstellende en betrokken vader (én echtgenoot).
Kennis
Moeder moet ontdekken, dat zij en haar zoon ervaringen delen, maar dat er ook verschillen zijn in het functioneren op school. Daarnaast vertelt juf Ans, dat er een andere reden dan een aangeboren karaktereigenschap kan zijn voor de passiviteit en onzelfstandigheid van Raymond. Namelijk: het ontbreken van vaardigheden, om zelfstandig aan de slag te gaan. Ten slotte moet met name moeder ontdekken, dat juist het overnemen van de taken van Raymond de passiviteit in stand houdt en zelfs bevordert.
Bezorgdheid
Juf Ans wakkert de bezorgdheid van moeder aan, door haar te informeren over de keerzijde van haar werkwijze. Door Raymond voortdurend te behoeden voor huiswerk dat niet af is en/of lage cijfers, ontneemt moeder Raymond de kans, om zelfstandig een oplossing te vinden.
Competentie
Moeder moet een ingewikkeld veranderingsproces doormaken. Zij mag alleen nog maar refereren aan de afspraken die gemaakt zijn met juf Ans en ze moet zichzelf beheersen, als de kwaliteit van Raymonds werk onvoldoende is. Door moeder vaste zinnetjes te geven (‘Wat heb je met juf Ans afgesproken?’), houdt moeder controle.
Daarnaast biedt een evaluatieafspraak (op niet al te lange termijn) ouders de kans om te denken: zo lang houd ik die nieuwe afspraak wel vol.
