Dag, herfst!

Vierdelige serie over de seizoenen. Aflevering 1: herfst. Met het liedje, de bewegingsoefeningen, het voorleesverhaal en de lestips in dit artikel creëert u een spetterend thema voor uw kleutergroep!

Inleiding

Silke en Luuk willen zó graag hun regenlaarzen aan. Maar de lucht is blauw. Oma heeft een geweldig idee. Samen doen ze een regendans in de achtertuin. “Ha-he-hi-ho herfst!” roepen ze. Maar de lucht blijft blauw. Als de lucht grijs is en ze het nóg een keer proberen, vallen de eerste druppels. Eindelijk kunnen ze stampen in de plassen!

Spetterend thema

Als leerkracht van de onderbouw ontkomt u er bijna niet aan, om aandacht te besteden aan de seizoenen. Met het liedje Ha-he-hi-ho-herfst, bewegingsoefeningen en een voorleesverhaal als basis, kan het net even anders. Gebruik de lestips in dit artikel voor verschillende, andere activiteiten en creëer een spetterend thema!

Ademhalingsoefening

Het seizoensthema Herfst start met het liedje óf met het voorleesverhaal.
→ Zie voor het complete verhaal de uitbreiding bij dit artikel.

Middenrif

In het liedje is een ademhalingsoefening verwerkt. De zinsnede Ha-he-hi-ho-herfst komt vanuit het middenrif. U kunt dit goed oefenen, door de kinderen heel diep en vervolgens juist oppervlakkig te laten ademhalen tijdens het nazeggen van de klanken:
– De kinderen maken eerst een lange ha-klank, zo lang als de zuchtende wind.
– Daarna volgt een kortere ha-klank, want de wind gaat iets liggen.
– Tot slot volgt een nóg kortere ha-klank, want de wind is bijna verdwenen.
Neem alle klanken door met de groep. Doe dit kort, om duizeligheid te voorkomen. En begin daarna met het beluisteren van het herfstliedje.

Beslagen raam

Een andere, kleine oefening is, om met de ha het raam te laten beslaan. De oudste kinderen kunnen op het beslagen plekje de letter h (van herfst) schrijven. En de jongste kinderen kunnen een vallend herfstblaadje tekenen.

Voorlezen
Interactief

In het voorleesverhaal zijn elementen uit het liedje verwerkt. Zoals: de blaadjes die door de lucht dwarrelen, het dragen van regenlaarzen en het stampen in de plassen. Het verhaal leent zich uitstekend voor een interactieve vertelling. Wat weten de kinderen over de herfst? Heeft iedereen regenlaarzen? En kunnen bomen “leeg” zijn, zoals Silke stelt in het verhaal?

Kernwoorden

In het voorleesverhaal komen de volgende kernwoorden en (lastige) begrippen voor:
– rode, gele, bruine blaadjes;
– “lege” bomen;
– regenlaarzen;
– de natuur “een handje helpen”;
– regendans;
– tegenstelling: blauwe lucht-grijze lucht;
– dwarrelen;
– de wind zucht;
– de lucht, de hemel;
– teleurgesteld zijn;
– geruststellen;
– buiten adem zijn.

Gekke regendans

Sluit af, door de kinderen een tekening te laten maken. In die tekening worden een of meer vondsten gecombineerd met het centrale voorwerp. In deze laatste stap geven we extra waarde aan het voorwerp, door middel van de gevonden ideeën.

Basis

De regendans in het verhaal kent drie bewegingen:
– handen in de lucht;
– huppelen;
– en dit vervolgens in rondjes doen.
Dat is slechts de eenvoudige versie, want de groep heeft vast nog veel meer ideeën.

God van de regen

U kunt vertellen, dat deze dans door heel veel mensen is gebruikt, waaronder de indianen. Zij geloofden, dat er in de hemel een god was, die ervoor zorgde, dat het ging regenen. Die regen was nodig, zodat de planten in de grond goed gingen groeien. De indianen voerden de regendans vooral in de zomer uit, want dan was de regen het hardst nodig.

Opvoering

De groep maakt een “gekke” regendans. Want wij willen in de plassen stampen! Oefen de basis samen in de kring, in het speellokaal of als inleiding bij de gymles. De kinderen die dat willen, doen een beweging voor. Dit kan ook in tweetallen gebeuren.
Verwerk zo veel mogelijk bewegingen in de uiteindelijke dans, die – uiteraard met het liedje Ha-he-hi-ho-herfst – opgevoerd kan worden voor de ouders van de kinderen en/of voor andere groepen.

Bewegingstussendoortje

Als afwisselend bewegingstussendoortje kunt u verder verschillende loopoefeningen gebruiken. Bijvoorbeeld:
– Regenlaarzen lopen anders dan gewone schoenen. Laat de kinderen maar eens voelen hoe dat loopt, met regenlaarzen aan.
– Of u legt échte blaadjes in het klaslokaal en laat de kinderen daarop lopen, met én zonder schoenen. Wat voelt dat vreemd, met blote voeten! En wat een gek, knisperend geluid maakt dat!

Verteltafel
Voorlezen en naspelen

Voor de verteltafel zet u klaar: twee paar laarzen, regenkleding, blaadjes en kastanjes. Verder hebt u nodig: 6 illustraties (op A5-formaat), om te gebruiken bij de verteltafel. Deze illustraties vormen voor de kinderen een houvast bij het naspelen van het verhaal.
Lees het voorleesverhaal bij voorkeur meerdere malen voor. Het is belangrijk, om aan de verteltafel de afbeeldingen en het verhaal met elkaar te blijven verbinden.
→ Via de uitbreiding bij dit artikel kunt u de 6 illustraties (op A5-formaat) downloaden, voor gebruik in de klas.

Aandachtspunten

– Attributen
Laat de rest van de materialen gedurende het thema vanuit de kinderen zelf komen en bekijk goed welke attributen uit het verhaal nodig zijn, om tot een rollenspel te komen. Het is voor kinderen bijvoorbeeld gemakkelijker om poppen een rol te laten spelen dan om zelf in de huid van een ander te kruipen!
– Richting geven
Het stimuleert uiteraard om zélf waar nodig actief mee te doen en het verhaal richting te geven. Na verloop van tijd zult u merken, dat er oudere kleuters zijn, die er al een eigen draai aan hebben gegeven. Deze kinderen vertellen hier graag over in de kring. En wat kunt u doen, als de regendans niet werkt? De illustraties bij de verteltafel zijn verder ook prima in te zetten tijdens kringactiviteiten op het gebied van taalbewustzijn.

Regenmeter

Een alternatieve rekenactiviteit is het maken van (en het werken met) een regenmeter. Gebruik hiervoor een plastic fles en knip die met een schaar doormidden.
– Hoeveelheden
Wanneer u meerdere regenmeters maakt, van flessen met verschillende afmetingen, dan kunt u die gebruiken, om oefeningen te doen met hoeveelheden.
Houd bijvoorbeeld twee verschillende flessen naast elkaar, die gedeeltelijk zijn gevuld met regenwater. In welke fles zit het meeste regenwater? Hoe weet je dat? Vervolgens giet u de inhoud van de flessen over in twee doorzichtige regenmeters (of maatbekers) van dezelfde grootte.
– Dagelijkse meting
Elke dag kijken de kinderen bij toerbeurt hoeveel water er in de regenmeter zit, die u buiten hebt geplaatst. Kunnen ze van tevoren inschatten of er meer water in zit dan gisteren? Natuurlijk kan er met een (vooraf aangebrachte) schaalverdeling worden gewerkt. Of de kinderen geven dagelijks met een streepje (met een watervaste viltstift) aan hoe hoog het regenwater in de regenmeter staat.

Herfstslingers

De klas ziet er herfstig uit, met slingers van bladeren. Gebruik hiervoor sjablonen. Of laat de kinderen hun eigen fantasie gebruiken.

Werkwijze

– Afhankelijk van de knipvaardigheden kunt u kiezen voor het knippen of prikken van de bladeren. Gebruik hiervoor stevig, wit karton.
– Kies voor de primaire verfkleuren geel, groen en rood. De kinderen kunnen dan – onder begeleiding – experimenteren met het mengen van de kleuren, waardoor er een bontgekleurde slinger ontstaat.
– Met restjes wol kunnen de nerven op de blaadjes worden geplakt.
– Bevestig alle blaadjes aan elkaar met paperclips, lint of draad. Natuurlijk kunnen de kinderen binnen de beschikbare tijd net zo veel blaadjes maken als ze willen.
– Voeg voor een extra originele slinger ook andere vormen en objecten toe, zoals beschilderde regenlaarzen, échte blaadjes en kastanjes.

Wolkenvormen
Schapenwolken, grijze wolken

Een mooie oefening voor de (schrijf)motoriek is het tekenen van wolkenvormen. Het liefst als een activiteit in de kleine kring.
Silke ziet in het voorleesverhaal witte wolken voorbijdrijven, die eruitzien als kleine schapen. Later komen er grijze wolken, waaruit de regen komt. Het is mooi, als u ter illustratie (op papier of het digitale schoolbord) afbeeldingen van schapenwolken en grijze wolken kunt laten zien.

Werkwijze

– Knip voor deze activiteit vellen papier (A4-formaat) in vieren. Geef ieder kind 4 blaadjes.
– Oefen allereerst de bogenlijn van de wolk, samen met de kinderen, op blaadje 1.
– De kinderen tekenen daarna een schapenwolk op blaadje 2 en geven die wolk zelf een unieke vorm.
– Voor de jongste kleuters is deze opgave waarschijnlijk al voldoende. De kinderen van groep 2 kunnen verder met: het tekenen van een eigen, witte wolkenvorm (op blaadje 3) en een eigen, grijze wolkenvorm (op blaadje 4). Het is belangrijk, dat de kinderen de vrijheid krijgen om te experimenteren.
→ Zie voor voorbeelden van wolkenvormen de uitbreiding bij dit artikel.

De vier seizoenen

Dit was de eerste aflevering van de vierdelige serie over seizoensthema’s. Verdeeld over de 30ste jaargang zullen hierna nog verschijnen: seizoensthema 2 (Winter), seizoensthema 3 (Lente) en seizoensthema 4 (Zomer).
Veel plezier met deze eerste aflevering over de herfst!

Over de auteur

Hans van Eerden is sinds 20 jaar werkzaam als muziekdocent in het onderwijs en sinds 10 jaar verbonden als muziekpedagoog aan de pabo en het conservatorium van Inholland Haarlem. Dineke Goebert-Sanders is leerkracht van een verrijkingsgroep voor hoogbegaafde kinderen.

Bladnotatie

Links

Een ‘Doe-pad’ over de herfst voor de onderbouw
Een Yurls herfstpagina met een grote verzameling links
Nog een Herfst Yurls pagina met veel liedjes en filmpjes
Juf Janneke heeft een uitgebreid herfstproject op haar site staan
Verzamellijst van de Internetwijzer Basisonderwijs
Het herfstoverzicht van Digibord op school
De Kennisnet Community heeft een eigen herfstpagina (registreren is noodzakelijk)
Downloaden van knutsels en werkbladen van Juf Sanne
Links voor het speciaal onderwijs met het thema herfst

Boekentips

Het regent!
M. Christina Butler & Tina Macnaughton
ISBN 9789048300471, Veltman 2009

Met de herfstwind mee
A. Moller
ISBN 9789051160475, Meander/Vier Windstreken 2012

Hoera, het is herfst!
V. den Hollander & I. Rietveld-Roos
ISBN 9789021665825, Ploegsma 2008

Het is herfst
Rotraut Susanne Berner
ISBN 9789020966152, Lannoo 2006

Herfst (Reeks Kijkdoos)
Lydia van Andel, Cherouke Blokland, Ineke van Sijl
ISBN 9789011049253, Wolters-Noordhoff, 2005

Het vrolijke herfstvoorleesboek
Marianne Busser & Ron Schröder
ISBN 9789047514091, Van Holkema & Warendorf, 2011