Asperger
De stoornis van Asperger is een autisme spectrum stoornis (ASS). Bij een ASS zijn er ernstige tekorten in de sociale interactie. Kinderen met ASS beheersen niet de vaardigheden om adequaat te communiceren, kunnen zich moeilijk inleven in de gevoelens van een ander, hebben beperkt inzicht in sociale omgangsregels en hebben moeite met het aangaan en onderhouden van vriendschappen. Opvallend bij kinderen met de stoornis van Asperger is, dat zij een normale taal- en spraakontwikkeling hebben. Daardoor lijken deze kinderen verbaal erg sterk (“burgemeesterstaal”). Maar het begrip van taal is ook voor deze kinderen moeilijk.
Help, ik moet kiezen!
Bas staart naar zijn laatje en verzucht in zichzelf: neem ik mijn kleurpotloden mee of mijn stiften? Hij kijkt om zich heen. De meeste leerlingen pakken hun potloden. Dan doe ik dat ook maar, denkt Bas. Nu nog een blaadje. Zal ik in mijn tekenschrift tekenen of pak ik een apart velletje papier? Bas denkt diep na. Inmiddels zijn alle andere leerlingen al buiten. Het is een nieuwe opdracht en het is anders, bedenkt Bas, dus laat ik de tekening maar op een apart velletje papier maken. Hij pakt een stapel blaadjes en loopt naar buiten. Daar zijn alle leerlingen al druk in de weer met hun tekening. “Wat moeten we tekenen?” vraag Bas aan de juf. “Wat jij zelf wilt, Bas. Jij mag kiezen,” zegt de juf. Bas gaat er even bij zitten. Wat een keuzes moet hij toch maken vandaag! En dat allemaal in vijf minuten! Het duizelt hem een beetje. Juf Ineke knielt naast Bas en kijkt hem aan. “Weet je al wat je gaat doen?” vraagt ze. Bas haalt zijn schouders op en bekijkt onderzoekend het schoolplein. “Kunt u me helpen met kiezen?” vraagt hij. De juf knikt. Ze stelt voor om de boom op het schoolplein na te tekenen. Of het klimrek. “Dankjewel, juf,” zegt Bas opgelucht. En hij begint vol enthousiasme aan zijn boom.
Ingewikkeld en vermoeiend
Kiezen valt niet altijd mee. De hele dag door hebben we te maken met keuzes. Soms grote beslissingen, maar meestal juist kleine. Dat maakt het wel eens heel ingewikkeld en ook erg vermoeiend. Voor iedereen, maar vooral voor kinderen met een autisme spectrum stoornis (ASS). Bas heeft de stoornis van Asperger, een ASS. Hierdoor heeft hij altijd al veel moeite gehad met het maken van keuzes. Ook is Bas erg slim. Al vroeg wilde hij leren hoe hij zélf beter keuzes kon maken. Daar hebben zijn ouders en de school hem in begeleid. En dat was in het begin zeker niet gemakkelijk!
Beperking van keuzemogelijkheden
Leerlingen met ASS raken bij veel keuzemogelijkheden het overzicht kwijt. Wanneer Bas in zijn kleutertijd mocht kiezen uit spelen in de zandhoek, bouwhoek, poppenhoek of verfhoek, dan werd hij steeds erg boos. Het waren gewoonweg zo veel keuzes, dat Bas niet meer wist wat hij moest doen. Al snel pikte zijn juf dit op en ging hiermee aan de slag. Het is namelijk van belang om bij leerlingen met ASS het aantal keuzemogelijkheden beperkt te houden. Dit helpt hen om zélf tot een beslissing te komen. Zeg bijvoorbeeld de laatste tien minuten van de les niet: “Je mag zelf weten wat je gaat doen.” Beter is: “Je kunt kiezen: wil je een stripboek lezen of wil je achter de computer?” Al is het maken van keuzes moeilijk voor leerlingen met ASS, tóch moet dit gestimuleerd worden. Het zelf (leren) beslissen draagt bij tot de ontwikkeling van zelfstandigheid, een belangrijk aspect van volwassenheid.
Strategieën
Bij het beperken van keuzes kunnen leerkrachten gebruikmaken van verschillende strategieën. Die zal ik hierna kort bespreken.
KEUZEKAARTEN
Als eerste helpt het om keuzekaarten te maken. (Zie de afbeelding als voorbeeld.) Op die manier krijgen leerlingen met ASS meer grip op keuzes. Bovendien kunt u ook de variatie in keuzes uitbreiden of juist verminderen.
Zo zijn er leerlingen met ASS, die vaak kiezen voor het werken op de computer, wanneer zij “iets voor zichzelf” mogen doen. Wilt u dat een leerling meer variatie krijgt in de invulling van deze vrije tijd? Dan kunt u keuzekaarten maken, met (bijvoorbeeld) daarop afgebeeld: 3x werken op de computer en 2x een boek lezen. Op die manier kan de leerling nog wel kiezen voor het werken op de computer, maar zal hij/zij toch ook een keer moeten kiezen voor het lezen van een boek! Dit kan vooral goed helpen, als leerlingen zeer eenzijdige interesses hebben en u deze interesses wilt uitbreiden.
VOOR- EN NADELEN BESPREKEN
Een tweede manier om het kiezen te oefenen is door de voor- en nadelen van een bepaalde keuze te bespreken. Voor leerlingen met ASS is het prettig om die voor- en nadelen kort op te schrijven in een schema. Dit helpt hen om vat te krijgen op de situatie. Bas heeft deze strategie al veel toegepast, waardoor hij die nu meestal in zijn hoofd uitvoert: hij maakt een schema met voor- en nadelen en neemt dan een beslissing. Hij bedenkt wat de meest logische keuze voor hem is op dit moment.
KIJKEN NAAR ANDEREN
Een derde manier om leerlingen met ASS te helpen bij het maken van keuzes is door hen te laten kijken naar anderen. Bijvoorbeeld medeleerlingen of de ouders. Dit kan echter een risicovolle strategie zijn. Want een leerling met ASS zou bijvoorbeeld negatief gedrag van anderen kunnen volgen. Leerlingen met ASS zijn zich daar niet altijd van bewust en kunnen zo ongemerkt slachtoffer worden van negatief meeloopgedrag. Voor Bas helpt het wél om in bepaalde situaties te kijken naar andere leerlingen. Bijvoorbeeld bij zelfstandig werken. Als er dan extra materialen gepakt moeten worden, kijkt hij eerst wat anderen doen. En meestal kan hij dan vervolgens zelf aan de slag.
Grote en kleine keuzes
KLEINE BESLISSINGEN
Door veel met de drie strategieën te oefenen, kan Bas nu vaak zelf kleine beslissingen nemen. Maar soms komt hij er toch zelf niet uit. En dan vraagt hij daar hulp bij. Van de juf of thuis van zijn ouders. Bas vindt het fijn om te kunnen kiezen uit zo min mogelijk verschillende opties. Wanneer het voor hem moeilijk wordt, brengen zijn ouders (of brengt de juf) de keuze terug tot twee mogelijkheden. Dan lukt het Bas al snel om te kiezen. Hierdoor gaat het maken van kleine beslissingen Bas steeds gemakkelijker af.
GROTE BESLISSINGEN
Om met grote keuzes om te kunnen gaan, zal Bas eerst goed zélf kleine beslissingen moeten kunnen nemen. Bij grote beslissingen heeft hij nu nog hulp nodig. Maar op school én thuis wordt veel geoefend om ook deze grote keuzes steeds meer door Bas zelf te laten maken. Want: naar welke school voor voortgezet onderwijs zal hij volgend jaar gaan? En welke richting zal hij dan kiezen? Welk vakkenpakket moet er samengesteld worden? Wat wil hij eigenlijk later worden? En op welke politieke partij gaat hij straks stemmen? Keuzes, keuzes en nog eens keuzes. De verleiding is groot om als ouders (of als leerkracht) deze beslissingen voor een kind te nemen. Maar daar leert het kind erg weinig van. Stimuleer en begeleid dus leerlingen bij het leren maken van die keuzes. Wat doet u op school om leerlingen te helpen bij het maken van keuzes? Bent u daar dagelijks bewust mee bezig? Door dit te doen, maakt u leerlingen meer sociaal competent.
Tot slot
Het is belangrijk, dat kinderen leren om zélf hun keuzes te maken en ook kunnen beargumenteren waarom ze een bepaalde beslissing nemen. Binnen het (speciaal) basisonderwijs gebeurt dat nog met wat begeleiding. Maar het is uiteraard de bedoeling, dat kinderen daar steeds zelfstandiger in worden. Bas weet nu hoe hij zelfstandig tot een eigen beslissing kan komen. Ook al is er een veelheid aan keuzes. En dat maakt hem sterk in onze hectische keuzemaatschappij!
MEER INFORMATIE
Kijk voor meer informatie op cedgroep.nl.
