Een baby, die niet liefdevol wordt aangeraakt, die niet wordt geknuffeld, gaat dood. Hij/zij heeft in ieder geval weinig overlevingskansen. In honderden publicaties wordt de affectieve noodzaak beschreven: elkaar aanraken is een noodzakelijke behoefte om te overleven. Aanraken is noodzakelijk, om te kunnen groeien, om te kunnen ontwikkelen… Dit artikel gaat over het aanraken van elkaar in de klas! Aanraken als middel, om beter in je vel te komen. Aanraken als middel, om zonder veel gedoe weer verder te kunnen. Aanraken als bemoediging, als erkenning, als sociale vaardigheid. Aanraken als noodzaak, om te kunnen leren.

Bestanden

Klik op de naam van het bestand om het te openen.

Artikel

Vertrouwen

HANDEN VOL GEL
Meester Huib loopt rond. Hij doet zijn vaste ronde. Kinderen houden van voorspelbaarheid. Meester Huib kijkt eens hier, wijst daar eens wat aan en praat soms fluisterend met een leerling. De leerlingen werken intussen heerlijk, zacht pratend met elkaar aan de opdracht.
Meester Huib steekt zijn duim soms op, geeft klopjes op schouders, geeft een aai over een bol… Niels zegt zachtjes, met een grijns: ā€œNu moet u uw handen wassen, mees.ā€ En inderdaad: meester Huib heeft zijn handen vol gel!

DAAN
Daan en meester Huib kijken elkaar aan. Daan staat op. Meester Huib legt zijn handen met de handpalmen naar boven op de schouders van Daan. Daan draait, gromt, wiebelt, stottert wat. Het joch zit niet goed in zijn vel. Hij is dus druk met van alles en nog wat en is dus zeker niet geconcentreerd met de opdracht bezig. Thuis, weet meester Huib, heeft het joch niet alles mee.
Dan blijven de ogen van Daan aan die van meester Huib hangen. Daan ontspant. Tranen komen. Daan legt nu zijn armen over die van meester Huib. Hij zoekt houvast. Zo blijven ze staan. Zonder woorden accepteren meester en leerling de tranen. Het is goed zo. Er volgt een knuffel.

OASE
Meester Huib heeft de vaardigheid om te zien wanneer aanraken effectief is, gewenst wordt. Hij kent de werking van contact maken. Echt contact gebeurt zonder woorden. Echt contact is wederzijds, van twee kanten.
Ik kom graag als stagebegeleider op de school van meester Huib. De sfeer daar is er een van een bruisende chaos. Een chaotische orde, waar iedereen gekend wordt. Niemand stoort je. En je stoort niemand. Je mag er zijn. Ook ik. Ik kom daar graag mijn boterham eten. Even bijtanken in de pauze.
Aanraken moet passen in een groter geheel. Iedereen binnen de school ā€“ leerlingen, leerkrachten, conciĆ«rges en uiteraard de kinderen ā€“ moet de sfeer als aanraakbaar beleven. Alles moet aanraken uitademen. Een pedagogisch klimaat voel je in alle facetten van het samenzijn.

Zelf doen

FACILITEREN
Kinderen willen leren. Leren is hun eigen professie. Leren kan alleen op hun eigen manier. Er moet ruimte zijn voor eigen strategieƫn, eigen talenten en eigen intelligenties. Er moet gebruikgemaakt kunnen worden van elkaars kwaliteiten en elkaars eigen aardigheden.
Ik weet het als leerkracht: ik moet niet willen dwingen, niet (dwingend) willen sturen en plannen. Faciliteren is de kunst. Ik moet het zĆ³ organiseren, dat ik het laat gebeuren.

ZELF LEREN, ZELF DOEN
Zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid kunnen kinderen leren. Het zijn vaardigheden, die eigenlijk alleen maar ā€œwakker gekustā€ hoeven te worden. Een klassenorganisatie, die gericht is op zelfstandigheid (en dus flexibel is), kan al heel veel helpen en uitnodigen tot zelf leren.
Met uitdagend onderwijs ā€“ Ć©cht uitdagend ā€“ hebt u als leerkracht geen ordeproblemen en is uw onderwijs passend, op maat.
Mijn grote voorbeeld zie ik telkens weer bij de kleuters. Een Ć©chte kleuterleerkracht als juf Jannette laat de kleuters zelf doen: zelf doen, op ieders ontwikkelingsniveau. De kinderen kunnen ook al zo veel! Ze sturen hun leren al heel veel zelf. En daar zit Jannette: kleuters op haar schoot, kleuters aan haar benen en kleuters, hangend over haar schouder…

Dichtbij komen en tegelijk afstand houden

Ik zie als leerkracht, dat een leerling niet lekker in zijn/haar vel zit. Het kind vertoont misschien zelfs storend gedrag, wil niet luisteren en is boos op iedereen, inclusief zichzelf.
Natuurlijk is het kind gƩƩn rotkind. Het kind is in de war. Woorden helpen dan niet zo vaak meer. Er is iets, dat hem/haar dwarszit. Het dwarszitten blokkeert het contact met zichzelf Ʃn het contact met de ander. En zo wordt het leren geblokkeerd.
Ik begrijp het systeem, ik snap hoe het werkt. En als ik zie dat een kind blokkeert, dan is het vanuit mijn professionaliteit logisch om het kind te helpen weer contact te maken, om ruimte te maken. Ik moet als professional het leren weer faciliteren.
Meester Huib doet niets anders. Daan kon weer even door. Meester Huib en Daan houden elkaar letterlijk staande. Een ā€œknuffelā€ geeft zonder woorden houvast.

Emotionele stofzuiger

MINOU
Minou is gevoelig voor de gemoedstoestand van een ander. Ze is blij als de ander blij is en ze is verdrietig als de ander verdrietig is. Ze ruikt, proeft of ziet eerder dan wie ook dat er iets knelt. Minou laat het er dan niet bij zitten. Ze gaat tot actie over. Ze heeft er last van, als de ander iets mankeert.
Minou komt voor je staan, steekt haar armen omhoog en dwingt je bijna tot een omhelzing. Zonder woorden geeft ze je een stevige of juist een heel zachte knuffel. Minou ziet je, kijkt als het ware door je heen en troost je, geeft je rust en zet het aanraken op een perfecte manier in. Ze is in staat om heel nauwkeurig op de ander af te stemmen.

WAARDE EN GRENZEN
Aanraken hoeft niet, het mag. Er moet toestemming zijn. Ik zie oudere leerlingen elkaar stoer omhelzen: jongens omhelzen jongens en meisjes omhelzen meisjes. En heel voorzichtig en wat onhandig zie ik in de bovenbouw soms een jongen een meisje omhelzen. Zoals Daan en Minou.
Kinderen snappen heel goed de waarde van aanraken. En kinderen weten ook grenzen aan te geven. (ā€œNiet zo hard, joh!ā€ ā€œHad ik al sorry gezegd?ā€)
Het is gĆ©Ć©n aanraken om een ā€œpikordeā€ vast te stellen. Het is gĆ©Ć©n aanraken vanuit macht of rolverhouding. Het is aanraken vanuit vertrouwen. Vertrouwen, dat bevestigd wordt op het moment dat het even nodig is. Schouders die vastzitten, mogen gemasseerd worden. Maar het hoeft niet!

Klinkt goed!

Ik maak een afspraak met de kinderen: ā€œWe mogen ook gewoon om een knuffel vragen!ā€ Ik doe dat in het Chinees (ā€œBaobao Inuoā€). Want dat klinkt gewoon zo veel beter dan de beladen woorden in het Nederlands.
Ik vraag in het ABC om een omhelzing. Die omhelzing, die knuffel, die hand op mijn schouder heb ik nu even nodig. Een schouderklopje heeft iedereen nodig. Ik roep: ā€œBaobao Inuoā€, met mijn armen omhoog, uitnodigend tot een knuffel. Mijn naam ā€œverchineesā€ ik. Collega Arie grijnst heel breed en sluit me in zijn armen. Want ook collegaā€™s onderling hebben elkaar heel hard nodig!

Bronnen

ā€¢ Ino de Groot & drs. Lourens van der Leij, Laat het gebeuren! Artikel, opgenomen in: Praxisbulletin, 27ste jaargang, nummer 6 (februari 2010), Uitgeverij Malmberg, ā€™s-Hertogenbosch.
ā€¢ Willeke Evers & Margret Kuijper, Massage in de klas: hype of hoop? Artikel, opgenomen in: Praxisbulletin, 27ste jaargang, nummer 9 (mei 2010), Uitgeverij Malmberg, ā€™s-Hertogenbosch.
ā€¢ Ino de Groot & drs. Lourens van der Leij, Bekijk het. Artikel, opgenomen in: Praxisbulletin, 28ste jaargang, nummer 3 (november 2010), Uitgeverij Malmberg, ā€™s-Hertogenbosch.
ā€¢ Ino de Groot & drs. Lourens van der Leij, Loedertje. Artikel, opgenomen in: Praxisbulletin, 28ste jaargang, nummer 8 (april 2011), Uitgeverij Malmberg, ā€™s-Hertogenbosch.
ā€¢ Marijke Sluijter, Aanraken: een levensbehoefte. Tactiele contacten in de opvang en op school, Uitgeverij SWP, Amsterdam, 2008.
ā€¢ John Stevenson & Mark Osborne, Kung Fu Panda, Dream Works, Glendale, CalfiforniĆ«, USA, 2008.
ā€¢ BernabĆ© Tierni, Optimistme als levenselixer. Over positieve psychologie, Uitgeverij Thema/Van Schouten & Nelissen, Zaltbommel, 2008.
ā€¢ Mathieu Weggeman, Leiding geven aan professionals? Niet doen! Over kenniswerkers, vakmanschap en innovatie, Uitgeverij Scriptum, Schiedam, 2008.

Over de auteurs

Drs. Lourens van der Leij is senior adviseur bij het Marnix Onderwijscentrum. Ino de Groot is docent didactiek beeldende vakken en teamleider deeltijdopleiding aan de Marnix Academie.