In eerdere artikelen in het Praxisbulletin is aandacht besteed aan de mogelijkheden die u als leerkracht hebt bij het signaleren van een taalontwikkelingsstoornis, stotteren, slechthorendheid en afwijkende mondgewoonten. In het vervolgartikel van deze maand wordt de rol van de leerkracht bij articulatiestoornissen toegelicht. Het bespreekt aan de hand van praktijkvoorbeelden verschillende vormen van articulatiestoornissen bij kinderen. Ook wordt beschreven hoe u articulatiestoornissen kunt herkennen en wat u als leerkracht kunt betekenen voor een kind met een articulatieprobleem.In deze internetuitbreiding vindt u een overzicht van de normale spraakontwikkeling, bruikbare materialen en literatuur en een overzicht van bruikbare boeken, folders, brochures en adressen.
De normale spraakontwikkeling
Kinderen maken als ze pas enkele maanden oud zijn, al verschillende geluiden. Vaak zijn dit klinkerachtige klanken die ontstaan door toevallige veranderingen in de mondstand: vocaliseren. Vanaf de leeftijd van 8-9 maanden gaan kinderen bewuster luisteren naar de spraakklanken die de ouders maken en gaan ze deze proberen te imiteren. Goed leren imiteren wat je hoort, kost enige tijd. De hoeveelheid spraak die aan het kind wordt aangeboden, bepaalt mee hoe snel dit afstemmingsproces zal gaan. Als eerste consonanten ontstaan meestal m, n, p, t, k, b en d (Beers 2003). Zie ook de onderstaande tabel. Het kind zal deze klanken spelenderwijs gaan combineren tot combinaties van een medeklinker en een klinker, bv. ma, ba en combinaties als ewepapemèwèwè: brabbelen.
| leeftijdsgroep | klanken aan het begin van een woord | klanken aan het eind van een woord | klinkers |
| 1;3 – 1;8 jaar | p (papa) t (tas) m (mama) n (neus) j (jas) |
p (op) | ie (hier) i (ik) oe (boek) e (weg) aa (daa(g)) |
| 1;9 – 1;11 jaar | k (kar) | k (ik) | o (pop) |
| 2;0 – 2;2 jaar | s (sok) g (gat) h (huilen) |
t (bad) s (poes) g (weg) |
ee (nee) oo (mooi) |
| 2;3 – 2;5 jaar | b (baby) f (fopt) w (weg) |
m (kom) n (pan) |
|
| 2;6 – 2;8 jaar | l (lachen) r (rood) |
||
| 2;9 – 2;11 jaar | d (deur) | ||
| nog niet verworven | l (bel) r (haar) f (af) ng (eng) |
eu (neus) uu (schuur) |
Verwerving van klankpatronen in het Nederlands volgens Beers (2003). Op een gegeven moment zullen de ouders in de klankpatronen die een baby maakt, woorden herkennen en er betekenis aan toekennen. De woorden voor mama en papa zijn niet toevalligerwijs in de meeste talen gebaseerd op de eerste klankpatronen die een baby van nature maakt! Doordat de kinderen op den duur klankenreeksen gaan koppelen aan bepaalde concepten (bv. doordat de ouders een voorwerp herhaaldelijk benoemen en aanwijzen, als ze merken dat het kind er zijn aandacht op heeft gericht), leert het kind dat de klanken naar iets verwijzen (Schaerlaekens, 2008). Als een kind 5 jaar is, kan het de meeste klanken uit het Nederlands goed maken. De r en combinaties van bepaalde medeklinkers kunnen nog moeilijk zijn; met name de klanken sj en sch aan het begin van een woord en de sp aan het eind worden vaak pas op latere leeftijd goed uitgesproken. Rond het zesde jaar kunnen de meeste kinderen alle losse klanken en medeklinkercombinaties correct uitspreken (Howell & Dean, 1998). Het is normaal dat een kind van 6 jaar soms nog moeite heeft met het goed uitspreken van woorden met drie of meer medeklinkers achter elkaar, zoals straat, herfst, spreeuw. Referenties – M. Beers, Klankproductieproblemen: een fonologische benadering. In: Stem-, spraak- en taalpathologie, no. 11, 245-259 (2003). – A. Schaerlaekens,. De taalontwikkeling van het kind (Noordhoff Uitgevers B.V., Groningen 2008). – J. Howell & L. Dean,. Fonologische stoornissen. Behandeling van kinderen volgens de Metaphontherapie (Swets & Zeitlinger, Lisse 1998).
Bruikbare materialen en literatuur
– Biebelebonse letterboeken (uitg. Zwijsen)
– Woordsorteerspel (uitg. Rolf)
– Letterdozen / letterstempels
Werkbladen uit:
– de leesmethode die gebruikt wordt op school, bv. Schatkist of Maan roos vis: werkbladen met auditieve discriminatieoefeningen;
– Logo-Art of de Logopedieklapper (verkrijgbaar via de logopedist). Dit zijn werkbladen met plaatjes van woorden met dezelfde klank. In de klas zou u hier bv. plaatjes uit kunnen gebruiken om het kind te herinneren aan een goede klank of om een memory-spel of lottospel te maken.
Meer informatie
Wilt u meer weten over articulatiestoornissen, dan zijn de volgende titels geschikt.
Boeken
M. Pronk-Boersma, Logopedie voor onderwijsgevenden (uitg. H. Nelissen, Soest).
Informatie over verschillende logopedische stoornissen bij kinderen in de basisschoolleeftijd, signalering en adviezen.
Folders spraak/taal
Een kind met spraak- en taalproblemen (uitg. FENAC, 2003)
40 pagina’s
(Zie voor contactgegevens hieronder bij Adressen.)
Kan uw kind niet goed praten? (uitg FENAC, 2001)
Meertalig, o.a. Nederlands, Turks, Berber enz.
40 pagina’s.
Mijn kind heeft een spraak-/taalstoornis (uitg. BOSK)
Algemene informatiefolder over spraak- en taalstoornissen
(Zie voor contactgegevens hieronder bij Adressen.)
Brochures
Lezen en kinderen met spraak- / taalstoornissen (uitg. BOSK, 1997)
Brochure.
Uit en thuis met spraak- en taalstoornissen (uitg. BOSK, 2000)
Brochure.
Adressen
Federatie van Nederlandse Audiologische Centra (FENAC)
Postbus 222
3500 AE Utrecht
tel. (030) 276 99 02
www.fenac.nl
Deze organisatie geeft o.a. brochures uit over slechthorendheid, spraakproblemen en taalproblemen.
BOSK – Vereniging van motorisch gehandicapten en hun ouders
Postbus 3359
3502 GJ Utrecht
Tel. (030) 245 90 90
Fax (030) 231 38 72
e-mail info@bosk.nl
www.bosk.nl
BOSK is de vereniging van motorisch gehandicapten en hun ouders. Mensen met een aangeboren motorische handicap, een spraak-taalstoornis of een schisis kunnen bij de BOSK terecht. De BOSK geeft informatie, adviseert, brengt lotgenotencontact tot stand en behartigt de belangen van mensen met een motorische handicap
Nederlands Jeugdinstituut (NJi)
Catharijnesingel 47
3511 GC Utrecht
Postbus 19221
3501 DE Utrecht
tel. (030) 230 63 44
www.sjn.nl
De stichting NJi geeft brochures uit over de begeleiding van kinderen in hun spraak-, taal- en leesontwikkeling. Veel praktische tips over hoe je een kind beter kunt leren praten, over voorlezen, zingen en taalspelletjes. Ook wordt informatie gegeven over omgaan met gedragsproblemen.
Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF)
Steinhagenseweg 2b
3446 GP Woerden
Postadres: Postbus 75, 3440 AB Woerden
tel. (0348) 45 70 70
fax (0348) 41 82 90
e-maillogopedie@nvlf.nl
www.nvlf.nl
Deze beroepsvereniging voor logopedie en foniatrie biedt o.a. voorlichtingsmateriaal over logopedische stoornissen.
Uitgeverij Malmberg
Postadres: Postbus 233, 5201 AE ‘s-Hertogenbosch
tel. (073) 628 88 11
e-mail voorlichting.bao@malmberg.nl
www.malmberg.nl
Malmberg is een uitgeverij voor het voortgezet onderwijs en het basisonderwijs.
Uitgeverij Zwijsen
Gasthuisring 58
5041 DT Tilburg
Postadres: Postbus 805, 5000 AV Tilburg
tel. (013) 583 88 00
fax (013) 583 88 80
e-mail info@zwijsen.nl
www.zwijsen.nl
De methodes van Zwijsen omvatten een keur van speelse producten voor het basisonderwijs.
Uitgeverij Rolf BV
Mercuriusweg 14
4051 CV Ochten
tel. (0344) 64 76 47
fax (0344) 64 76 10
www.rolf.nl
Rolf ontwikkelt en brengt producten op de markt die wereldwijd kinderen in onderwijssituaties op weg helpen in hun ontwikkeling.
Wolters-Noordhoff Groningen
Postadres: Postbus 58, 9700 MB Groningen
tel. (050) 522 69 22
fax (050) 527 75 99
e-mail info@wolters.nl
Wolters-Noordhoff is een uitgever van leermiddelen voor het hele onderwijs, van basisschool tot universiteit. Zij biedt praktijkgericht lesmateriaal voor uiteenlopende doeleinden aan.
