‘Kijk maar goed. Dan kun je het wel…’ De meester probeert het voor de tiende keer. ‘Mees, ik kijk heel erg goed… Mijn ogen puilen zowat uit mijn kop… Ik weet niet hoe ik het moet doehoennn!!!’ Een uitleg is noodzakelijk. Met goed gekozen stappen overwint de leerling de materie. Het is bij rekenen zo. Het is bij tekenen zo.
In dit artikel beschrijf ik een leerlijn mensfiguren tekenen. Een leerlijn voor de midden- en bovenbouw. Voor iedereen, die nooit heeft leren tekenen. Stap voor stap!
Neem rustig alle stappen, neem de tijd die nodig is en laat je niet verleiden om de laatste stappen te snel te doen!
Lees ook de uitbreiding
Bij dit artikel hoort een online uitbreiding.
Grondvormen
COMBINATIE
Het zien van grondvormen vinden kinderen over het algemeen moeilijk. Een hoofd gaat nog wel: dat is een «eitje». En armen en benen: dat zijn «worsten». Maar het wordt lastiger, als die armen en benen in tweeën gehakt worden. En dan het lijf…
Met het «lucifermannetje» worden de getekende poppetjes als skeletten. Met het «bollenmannetje» worden het poppetjes met obesitas. En het «luciferdoosjespoppetje» is te lastig om te tekenen… Het is uiteindelijk een combinatie geworden, met twee driehoeken als lijf. (Zie: figuur 1.)
→ Op praxisbulletin.nl vindt u een beschrijving, een verantwoording van de zoektocht naar het houvast bij het tekenen van mensfiguren.
OEFENEN EN ZOEKEN
Grondvormen zien in mensfiguren is te oefenen. Grondvormen leren zien is: langzaam maar zeker leren begrijpen hoe het lijf in elkaar zit, hoe de onderdelen het geheel maken, hoe de onderdelen zich ten opzichte van elkaar verhouden. En het is niet erg, als het niet helemaal perfect is: de schouders mogen breder of smaller zijn, het lijf mag wat korter of wat langer zijn dan de «ideale» weergave… Ieder mens is anders. Ik heb bijvoorbeeld een erg groot hoofd!
Introductie
WIT KRIJT OP ZWARTE KLEREN
Speciaal voor mijn instructie kom ik geheel in het zwart gekleed op school.
’s Middags is de tekenles. We starten met muziek en beweging, heerlijk swingen en dan «stop en sta stil». Ik maak foto’s van de kinderen in hun bevroren beweging. Foto’s recht van voren.
Als we weer zitten, teken ik op mijn zwarte kleren de grondvormen van mijn lijf. Wit krijt op zwarte kleren. Ik maak indruk.
‘Krijg je nu niet op je kop thuis?’
‘Natuurlijk wachten mij zware straffen. Wat ik er al niet voor over heb om jullie iets te leren!’
Niet iedereen gelooft me. Ze kennen mijn vrouw.
DOEL
Het doel van het krijten op mijn kleding is om de leerlingen op het spoor te zetten van grondvormen. Niet dat ze die grondvormen in de levende mens hoeven te gaan zien. Van driedimensionaal naar tweedimensionaal is een lastige stap, die misschien pas aan het eind van de basisschool kan worden genomen. Hiermee vallen die mooie, houten 3D-poppetjes voor tekenlessen in de basisschool dus af.
Handig knippen
KNIPBLAD
Het knipvel mens (zie: figuur 2) heb ik op gekleurde velletjes papier geprint. Met een knijper kunnen alle uitgeknipte onderdelen bij elkaar worden gehouden. (Of ze kunnen in een envelop worden gedaan.)
TIP 1 Knippen is voor veel kinderen best lastig en vergt veel tijd. Ook in de bovenbouw! Maar als je niet zo nauwkeurig bent in het knippen, dan kun je dat wél een beetje verdoezelen.
Als je er bij het opplakken van de onderdelen voor zorgt, dat de zwarte lijnen naar beneden liggen, dan zie je een stuk minder, dat er niet op de lijntjes is geknipt!
TIP 2 Als je onder het knipvel een ander vel papier legt, dan knip je in één keer twee poppetjes. Dat is handig.
Prik in het lijf
AFSPRAAK
Op mijn zwarte kleding zijn de volgende zaken heel duidelijk te zien:
– Mijn knie wordt gevormd door de overlap van onder- en bovenbeen.
– Mijn elleboog wordt gevormd door de overlap van onder- en bovenarm.
– In mijn schouderpartij is het armgewricht verborgen.
– En het draaipunt van mijn benen ligt in mijn bekken: de overlap van bovenbeen en lijf.
Afspraak: alle draaipunten verdienen (bij wijze van spreken) een splitpen.
LIJF
Het lijf bestaat uit twee delen: het boven- en het onderlijf. Het voordeel van die twee delen is, dat het lijf hierdoor flexibeler wordt en kan bewegen.
Alleen oppassen voor wespentailles. Hoewel? Er waren tijden, dat dit een schoonheidsideaal was…
Schema leren zien
Ik heb uit oude kranten foto’s geknipt, met mensen erop. Foto’s van mensen, die frontaal staan afgebeeld. De maandagkrant is ideaal: allemaal sporters!
Ik zoek naar foto’s, die ongeveer even groot zijn als mijn tekenpoppetje. De foto’s worden enkelzijdig(!) gekopieerd.
STAPPEN
1 Het knipvel mens (zie: figuur 2, op pagina 33) is afgeleid van het poppetje. De eerste stap is om de uitgeknipte onderdelen weer terug te leggen tot één geheel. (Zie: figuur 3.)
2 Met de uitgeknipte vormen leggen we de grondvormen op de foto. (Zie: figuur 4.)
3 Met de uitgeknipte vormen wordt daarna de figuur naast de foto nagemaakt. (Zie: figuur 5.)
4 Dan worden met een stift de grondvormen in de foto getekend. (Ook kunnen de grondvormen rechtstreeks op de krant worden getekend.) De truc is, dat de stift doordrukt, waardoor op de achterkant van de krantenpagina de foto in «schema» wordt gezien. Die figuur kunnen we dan weer namaken. (Zie: figuur 6.)
5 Het digibord is nu ideaal. We «toveren» de foto’s van de leerlingen op het bord en leggen de grondvormen.
Zelf maken
1 De uitgeknipte grondvormen worden zó neergelegd, dat er een bewegend poppetje ontstaat: een sporter, een danser, een acrobaat… (‘Laat maar eens zien welke sport jij beoefent.’ ‘Laat maar eens zien hoe jij danst.’) (Zie: figuur 7.)
2 Plak alle onderdelen vast.
3 Knip het poppetje daarna uit. Zorg ervoor, dat je het poppetje in één beweging uitknipt. (Dus net zoals je bijvoorbeeld een appel in één beweging schilt, zonder dat de schil breekt!) Met het restpapier heb je dan meteen wéér een prachtig werkstuk! (Zie: figuur 8.)
4 Het uitgeknipte poppetje gebruik je nu als mal. Trek het poppetje om. Experimenteer met het omtrekken. (Zie: figuur 9.)
Tekenen
Na zo’n lange aanloop is de laatste stap een spannende. Gaat het de leerlingen lukken om
zélf een figuurtje te construeren, met behulp van de grondvormen?
WERKWIJZE
1 Maak met de uitgeknipte grondvormen een poppetje.
2 Teken naast het gelegde poppetje de grondvormen. (Zie: figuur 10, op pagina 36.)
3 Verschuif een klein beetje een arm en/of een been en teken opnieuw. En verschuif en teken, verschuif en teken… Je ziet je poppetje «bewegen».
→ Scan de tekeningetjes in en zet ze in een animatieprogrammaatje. Je tekent zo je eigen animatie! Ik werk zelf met leerlingen vanaf groep 3 met het gratis te downloaden programmaatje MonkeyJam. Kinderen kunnen – na korte uitleg – alles zelf!
4 Kleed je poppetje aan. (Zie: figuur 11, op pagina 36.)
Tot slot
Er komt een moment, dat kinderen de steun van hun uitgeknipte poppetjes niet meer nodig hebben. En dat is nu precies de bedoeling van deze leerlijn mensfiguren tekenen.
Op praxisbulletin.nl hebben de lessen van dit artikel nog een praktisch vervolg. En zo wordt de beschreven leerlijn steeds meer een systeem, dat kinderen houvast geeft bij het tekenen van mensfiguren.
Veel succes en plezier!
Bronnen
– Cavandoli Osvaldo, La Linea, Wagner-Hallig Film Gmbh, 2007.
– Geraadpleegde website: HYPERLINK “https://achillevandenbranden.blogspot.com/2010/12/kunst-en-illusie-eh-gombrich.html”achillevandenbranden.blogspot.com.
– Ino de Groot & drs. Lourens van der Leij, Bekijk het (artikel), opgenomen in: Praxisbulletin, 28ste jaargang, nummer 3 (november 2010), Uitgeverij Malmberg, ’s-Hertogenbosch.
– Ino de Groot, Beoordelen van beeldend werk (artikel), opgenomen in: Praxisbulletin, 28ste jaargang, nummer 4 (december 2010), Uitgeverij Malmberg, ’s-Hertogenbosch.
– Ino de Groot, Kunst tot verbeelding (artikel), opgenomen in: Praxisbulletin, 28ste jaargang, nummer 1 (september 2010), Uitgeverij Malmberg, ’s-Hertogenbosch.
– Ino de Groot, Tot verbeelding verleiden (artikel), opgenomen in: Praxisbulletin, 28ste jaargang, nummer 3 (november 2010), Uitgeverij Malmberg, ’s-Hertogenbosch.
– Hugh Honour & John Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis. De tempiette van Bramante (pag. 444), Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, 1996.
– Bodo W. Jaxthiemer, Gaades complete tekenboek, Uitgeverij W. Gaade b.v., Amerongen, 1979.
– Joke van Leeuwen, Een halve hond heel kijken. Een boek over kijken, Querido’s uitgeverij bv, Amsterdam/Antwerpen, 2008.
– Wim Meuldijk (tekst) & Joop Stokkermans (muziek), Pip en Zip, begintune (uitgezonden door de NOS, van 27 juni tot 26 september 1971). Zie: HYPERLINK “https://www.kindertv.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2139&Itemid=358″kindertv.net.
– MonkeyJam (animatieprogramma). Zie: giantscreamingrobotmonkeys.com.
– Peter H. Reynolds, De stip, Uitgeverij Lemniscaat, Rotterdam, 2008.
– Hans Vredeman de Vries, Perspective (1604/1605, reprint, toegelicht door Peter Karstkarel), Uitgever Tableau bv, Mijdrecht, 1979.
