Kinderen verzamelen graag van die mooie spulletjes, die zomaar voor het oprapen zijn: schelpen, stenen, vogelveren, vreemd gevormde takken, door wind en water vervormde stukken hout en andere aanspoelsels aan het strand. Zomaar wat gekke rommeltjes… Prachtig materiaal om mee te nemen, maar óók om er op school iets mee te doen! Het is dan ook een aanrader, om de kinderen enkele weken vóór de zomervakantie te stimuleren om in die vakantietijd eens goed om zich heen te kijken en wat geschikte materialen te verzamelen. De bedoeling is dan om er na de zomervakantie leuke dingen mee te gaan knutselen.
Door de kinderen nog vóór de vakantie – door middel van een les kunstbeschouwing – in aanraking te brengen met een aantal kunstwerken en stromingen uit de moderne kunst, kunt u hen wellicht enthousiast maken voor een museumbezoek. Maar vooral ook voor het verzamelen van geschikt materiaal, waar ze straks zelf mee aan de slag kunnen gaan. Want kunst moet je vooral doen!

Lees ook de uitbreiding

Bij dit artikel hoort een online uitbreiding. Klik hier om het artikel te lezen.

Na de vakantie: andere groep

Meestal krijgt u na de vakantie een andere groep. Met die nieuwe groep vinden er vaak in de laatste weken vóór de zomervakantie wat kennismakingsmomenten plaats: de kinderen komen dan (een paar keer) een uurtje of een middagje bij hun “nieuwe” juf of meester, om alvast wat te wennen.
Zo’n kennismakingsmoment is een mooie gelegenheid om de kinderen te vragen of ze in de zomervakantie alvast wat leuke knutselspulletjes willen verzamelen. Deze oproep koppelt u aan een enthousiast gebrachte les kunstbeschouwing, aan de hand van enkele voorbeelden. Na de vakantie kunt u dan heerlijk met uw nieuwe groep kunstwerken gaan maken, waardoor uw lokaal ook meteen iets eigens krijgt.

Les kunstbeschouwing

Achtergrondinformatie

• Objets trouvés
In de moderne kunst zijn er enkele stromingen (geweest), waarbij toevallig gevonden voorwerpen (zogenoemde objets trouvés) in allerlei kunstuitingen werden toegepast. Men probeerde hierdoor onder meer de traditionele grenzen van de verschillende kunstdisciplines te doorbreken. Deze uit het dagelijkse leven afkomstige voorwerpen werden door de kunstenaars gebruikt in hun collages en assemblages. Marcel Duchamp verzelfstandigde het objet trouvé zelfs tot de readymade.

• Collage
De collage werd omstreeks 1912 in de moderne kunst geïntroduceerd door onder andere Pablo Picasso en Georges Braque. Deze collagetechniek werd vooral toegepast door kubisten, dadaïsten en surrealisten en werd later weer opgepakt door onder andere de kunstenaars van de popart. Gebruikte materialen waren: papier, op een ondergrond van papier, linnen of hout. Maar ook andere materialen werden gebruikt, zoals kralen, touw, ijzerdraad, gedroogde bladeren en textiel.

• Assemblage
De assemblage werd vanaf circa 1920 toegepast in de beeldende kunst. De assemblagetechniek is een verruiming van de collage. De term wijst op het samenvoegen van losse elementen – twee- en driedimensionaal – tot een nieuw geheel. De assemblage is vooral toegepast binnen de popart, het nieuw realisme en het dadaïsme.

• Materieschilderkunst
Ook in de zogenoemde materieschilderkunst, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw op grote schaal werd beoefend, werd – naast (olie)verf – gebruikgemaakt van allerlei, zeer uiteenlopende materialen, zoals teer, asfalt, hout, zand, touw en glas.

Beschouwen

• Kijkwijzer
Ik geef u nu enkele bekende voorbeelden, om te “beschouwen” met de kinderen. In kunstboeken en op internet zijn geschikte voorbeelden te vinden van de bedoelde kunstwerken. Aan de hand van (eventueel uitvergrote) foto’s en reproducties bespreekt u enkele kunstwerken.

• Voorbeelden
Ik noem de volgende voorbeelden, die u in deze les kunt gebruiken:
– De stierenkop, van Pablo Picasso (fietszadel, gecombineerd met fietsstuur).
– Collages (uit oude gravures) van Max Ernst.
– Constructies en machines van Jean Tinguely (kinetische kunst).
– Fietswiel op kruk (readymade) van Marcel Duchamp.
– Materieschilderijen van Jaap Wagemaker.

• Inventarisatie
Na het “beschouwen” van enkele van deze (of andere) kunstwerken en nadat u hebt laten zien wat er allemaal mogelijk is met objets trouvés, vertelt u de kinderen dat ze na de zomervakantie ook objecten/kunstwerken mogen gaan maken, met dingen die ze tijdens de vakantie verzameld hebben. Dus ze zullen allerlei spulletjes en rommeltjes nodig hebben. Op het bord inventariseert u samen met de kinderen wat er zoal verzameld kan worden.

Materialen verzamelen

Vakantieoogst

Het is een bijzondere ervaring om met kinderen te werken aan collages en assemblages, die volledig bestaan uit objets trouvés. De ervaring heeft geleerd, dat kinderen het heel boeiend vinden om met de verzamelde spullen zélf hun eigen compositie(s) te maken. Allerlei materialen zijn geschikt. De vakantieoogst kan bijvoorbeeld bestaan uit:
– Stenen, zoals rolstenen en kiezels, die langs rivieroevers te vinden zijn.
– Touwresten, die vaak aan het strand te vinden zijn.
– (Gedroogde) bloemen, bladeren en grassen en droog zeewier.
– Restjes hout, aangespoeld op het strand.
– Takken, boomschors, boomwortels en grillig gevormde knoesten.
– Schelpen en slakkenhuizen.
– Scherven (van glas, keramiek en spiegelglas). Pas op! Deze scherven kunnen heel scherp zijn!
– Verschillende kleuren zand.
– Vogelveren en opgedroogde zeesterretjes.
– Allerlei aangespoelde voorwerpen.
– Kapot speelgoed en kapot gereedschap.
– Kleine onderdelen uit machines en apparaten.
– Kroonkurken, blikjes en ijslepeltjes.
– “Plat” materiaal, zoals ansichtkaarten, entreekaartjes en bierviltjes.
– Allerlei ander kosteloos materiaal voor de voorraad van de school. Enzovoort.

Tip

Wijs de kinderen erop, dat sommige voorwerpen scherp of niet goed schoon (vies) kunnen zijn. Zeker strandvondsten moeten even goed bekeken worden. Dit in verband met de mogelijke aanwezigheid van olie, teer of spijkers.
Schelpen van het strand kunnen in plastic tasjes worden meegenomen. Thuis moeten de schelpen dan even goed worden afgespoeld, om het aanwezige zand te verwijderen.
Strandzand kan worden meegenomen in potten of in emmertjes, met een deksel.

Verwerkingsmogelijkheden

Opdrachtkaarten

In de artikeluitbreiding is een flink aantal verwerkingsmogelijkheden beschreven, in de vorm van 16 opdrachtkaarten. Deze technieken zijn beschreven in de vorm van 2 x 8 opdrachtkaarten voor de kinderen. Per techniek is er bovendien nog een toelichting voor de leerkracht opgenomen.
De opdrachtkaarten zijn eenvoudig te downloaden via de artikeluitbreiding, waarna ze vermenigvuldigd kunnen worden voor uw groep. Door de kaarten te plastificeren of te lamineren, kunnen ze meerdere jaren achter elkaar gebruikt worden.
Een voorbeeld van een opdrachtkaart ziet u hieronder:
Kunst A1 collage

Tips

Hierbij nog enkele algemene tips:
– Laat de kinderen zelf kiezen of er individueel of in een klein groepje (als “collectief”) zal worden gewerkt.
– Laat de werkstukken maken op een geschikte, stevige ondergrond van voldoende grootte.
– Gebruik sterke lijm voor het samenvoegen van de diverse onderdelen. Eventueel kan er worden gewerkt met een lijmpistool. Uiteraard kan er ook getimmerd en geschroefd worden.
– Na het samenstellen/samenvoegen van de collages/assemblages kan een en ander (eventueel) behandeld worden met (plakkaat)verf of restjes lak.
– Zorg dat – waar nodig – een ophangmogelijkheid wordt aangebracht.
– Naast “kunstwerken” voor aan de wand kan natuurlijk ook gedacht worden aan ruimtelijke “kunstwerken”.

Tot slot

Ik wens u en de kinderen veel succes en plezier met de activiteiten, die beschreven zijn in dit artikel. Verzamelt u zélf in de zomervakantie ook nog wat geschikt materiaal? Doen! Want dat komt altijd van pas.
Maar voor nu wens ik u eerst een heel rustgevende, gezellige en zonnige zomer! Geniet ervan!

Aanbevolen literatuur

• Ruhrberg, Schneckenburger, Fricke & Honnef, Kunst van de 20e eeuw, uitgave: Taschen Librero, 2001.
• Anne Ganteführer-Trier, Kubisme, uitgave: Taschen GmbH, 2005.
• Cathrin Klingsöhr-Leroy, Surrealisme, uitgave: Taschen GmbH, 2005.
• Dietmar Elger, Dadaïsme, uitgave: Taschen GmbH, 2005.
• Klaus Honnef, Pop-art, uitgave: Taschen GmbH, 2005.
• Lothar Kampmann, Toeval en opzet. Kreatieve avonturen, uitgave: Cantecleer, De Bilt, 1972.
• Lothar Kampmann, Ruimtelijk zien en vormgeven, uitgave: Cantecleer, De Bilt, 1972.
• Popart, opgenomen in tijdschrift DADA, nummer 31, Uitgeverij Plint, Eindhoven, 2001.
• De beelden van Picasso, opgenomen in tijdschrift DADA, nummer 40, Uitgeverij Plint, Eindhoven, 2003.