Pleidooi voor de ontwikkeling van vindingrijkheid in de klas. Over flexibel en creatief denken, met behulp van de divergentie – matrix.

Bestanden

Klik op de naam van het bestand om het te openen.

Artikel

Inleiding

Vindingrijk betekent: goed in het bedenken van nieuwe dingen of oplossingen. Het vinden van oplossingen voor problemen of het spontaan verzinnen van nieuwe ideeƫn. Wie dƔt kan, mag zich zeker rijk noemen. In dit artikel vraag ik uw aandacht voor de ontwikkeling van vindingrijkheid in de klas.

Een vindingrijk leven, vol mogelijkheden

VOORWAARDEN
Als er iets belangrijk is, dan is het wel dit: kinderen op weg helpen in en naar een gelukkig en waardevol leven. Daarvoor is onderwijs onontbeerlijk. Wat we op school leren, biedt weliswaar geen garantie voor een geslaagd leven, maar het vult wƩl essentiƫle voorwaarden in. Rekenen, taal en alle andere ontwikkelingsgebieden vormen daar onderdeel van.

DENKVAARDIGHEDEN
Wat absoluut niet mag ontbreken, is de ontwikkeling van denkvaardigheden, die leerlingen nu en straks in staat stellen, om flexibel in te spelen op de uitdagingen, die ze op hun pad zullen vinden. Oftewel: de ontwikkeling van vindingrijkheid!

Alternatieven vinden met de divergentiematrix

KRING
De kinderen zitten in een kring. De vloer binnen de kring is met twee lijnen in vier kwadranten verdeeld. In het midden, waar de lijnen elkaar kruisen, staat een voorwerp, onder een doek. In ieder kwadrant ligt een vel papier, met daarop in grote letters een vraag. In ieder kwadrant een andere vraag. (Zie: figuur 1.)

99bd4ab5-650b-4cf0-b6b4-c538cca5214a_vindingrijk1
VRAGEN
De vragen zijn:
– Wat kan dit allemaal nog meer voorstellen?
– Waar doet dit mij allemaal aan denken?
– Waar heeft dit allemaal overeenkomst mee?
– Waar kan dit allemaal in veranderen?

ANTWOORDEN
– Leg uit, dat de kinderen antwoorden gaan verzinnen op de vragen, nadat ze hebben gezien wat het onderwerp van de vragen is. Dat is het voorwerp in het midden van de kring. Laat de kinderen eerst raden wat er onder de doek zit. Misschien kunnen ze ook onder de doek aan het materiaal voelen. Haal daarna de doek weg.
– Ga nu samen met de kinderen op zoek naar antwoorden op de vragen. Liefst veel en divers. (Zie: figuur 2.)
De spelregels zijn eenvoudig: antwoorden zijn nooit fout en hetzelfde antwoord mag vaker voorkomen. Noteer (in woord Ć³f beeld) de vondsten van de kinderen. Oudere kinderen kunnen zĆ©lf hun antwoorden opschrijven.

5f42dee6-377b-40f6-952b-0efa05db2d05_vindingrijk2
EXTRA WAARDE
Sluit af, door de kinderen een tekening te laten maken. In die tekening worden een of meer vondsten gecombineerd met het centrale voorwerp. In deze laatste stap geven we extra waarde aan het voorwerp, door middel van de gevonden ideeƫn.

DOELEN
Dit is een heel simpele en krachtige oefening. Het doel is drieledig:
1 Het ontwikkelen en trainen van flexibel, patroon doorbrekend denken.
2 Zo veel mogelijk alternatieve betekenissen vinden bij en rond een begrip.
3 Leren inzien dat de antwoorden (of combinaties daarvan) je op nieuwe, originele gedachten brengen.

TWEE OPMERKINGEN
– In plaats van (geschreven) woorden kunt u ook afbeeldingen gebruiken, die de vragen weergeven. Ik geef u hiervan een paar voorbeelden, waarin het vertrekpunt telkens een banaan is. (Zie: figuur 3.)
– Op het eerste gezicht lijken de vragen op elkaar. Maar ze doen ieder een beroep op een andere vaardigheid voor flexibel en creatief denken. Van links naar rechts zijn dat: anders waarnemen, flexibel associĆ«ren, analogieĆ«n gebruiken en transformeren.

cdafbd53-8198-4cac-aedf-682f1142aee8_vindingrijk3

Waarde creƫren door combineren

In het hierna afgebeelde diagram (zie: figuur 4) staat schematisch weergegeven hoe het denkproces tijdens de activiteit verloopt:
– Startpunt is een gegeven context (het voorwerp).
– Hieraan worden nieuwe en additionele betekenissen toegekend, sommige ā€œdichtbijā€ en andere ā€œverafā€.
– Uiteindelijk wordt waarde gecreĆ«erd, door een of meer van de gevonden alternatieven te koppelen aan het startpunt. In deze laatste stap ligt de werkelijke uitdaging voor de flexibele denker: hoe kan ik betekenis geven aan deze schijnbaar toevallige samenkomst van begrippen?

22f6e74d-703a-433c-b459-a9bf8b04ab58_vindingrijk4

Een vindingrijk voorbeeld

Toen er in het midden van de kring een boek lag, vond Esther (9), samen met haar klasgenootjes, heel veel alternatieve antwoorden op de vragen in de divergentiematrix. Een van de associatieve ketens was: boek, blad, letter, prentenboek, leeg. Het bracht Esther op het idee, om een boek te maken ā€œwaar niks in staatā€ (boek + leeg). Zo maakte zij een stripboekje, waarin alle personages niet stonden, maar vlogen, lagen, hinkelden, en rolden. Vindingrijk!

Voorbij de divergentiematrix

KOPPELING
Welbeschouwd is alles wat kinderen op school leren ƩƩn grote divergentiematrix. Centraal staat het kind. En wat het kind leert, is een groeiende verzameling van alternatieve mogelijkheden. Geef extra waarde aan het geleerde, door de koppeling te maken tussen het geleerde en het kind. Daar draagt het zƩlf actief aan bij.

WERKWIJZE
Aan het einde van de les of de schooldag geeft u ruimte aan het kind, om het geleerde aan zichzelf te verbinden. Hoe? Bijvoorbeeld zĆ³:
– Vraag aan de kinderen om na te denken over een hobby, een interesse of wat ze later willen worden. In de matrix is dat het centrale vertrekpunt.
– Dan laat u de kinderen opsommen wat ze zojuist allemaal geleerd hebben. Dit zijn in de matrix de gevonden alternatieven. Noteer die op het bord.
– Laat de kinderen daarna verzinnen wat het geleerde kan toevoegen aan de gekozen hobby, interesse of toekomstdroom. DĆ”t is waarde creĆ«ren!

Tot slot

Het mag best moeite kosten! Niemand heeft gezegd, dat flexibel en creatief nadenken appeltje-eitje is. Help de kinderen en laat ze vooral elkaar helpen, om de verbinding te maken.
Veel succes!

Uitvoering

– Met dank aan Anouk Wissink, leerkracht op BS De Lappendeken, in De Steeg, voor de fotografie en praktische uitvoering.
– De illustraties werden gemaakt door de auteur van dit artikel.

Meer informatie

Meer informatie over de divergentiematrix en creatief denken in het onderwijs is te vinden op de weblog Vindingrijk van David van der Kooij:Ā vindingrijk.wordpress.com.

Over de auteur

David van der Kooij ontwikkelt materialen en geeft workshops, waarin vindingrijkheid en creatief denken centraal staan. Doel: het ontwikkelen van een creatief leerklimaat op school, voor leerkrachten Ć©n leerlingen.