Op dinsdagochtend om acht uur is het duidelijk, dat een collega die dag in bed blijft. En de directeur geeft aan, dat het noodrooster in werking wordt gezet. Loopt er iemand rond, die de klas kan overnemen? Of worden de kinderen met werk onder hun arm verdeeld over de groepen? Meester Piet kan niet meedoen met het verdelen, want hij gaat met zijn groep naar het natuurcentrum.
Tafels worden, bij binnenkomst van de kinderen, in optocht door de gang naar naastgelegen lokalen gesleept. Kinderen lopen die ochtend regelmatig naar de klas terug, want er moet nog een gummetje of een schrift worden gehaald. Juf Paulien besluit de instructie werkwoordspelling met de extra kinderen in haar klas uit te stellen tot morgen. En de pauze buiten duurt die ochtend wat langer dan gebruikelijk.
Voor veel leerkrachten zal deze situatie heel herkenbaar zijn…

Bestanden

Klik op de naam van het bestand om het te openen.

Uitbreidingen

Vraagstelling

Via een pilot heeft het bestuur van de Almeerse Scholen Groep een zestal scholen in Almere gevraagd na te denken over het volgende: zijn er alternatieven te vinden voor het verdelen van leerlingen over de groepen of het naar huis sturen van kinderen bij afwezigheid van de leerkracht? En: als die alternatieven er zijn, kunnen collega-scholen die dan ook toepassen?
Ook aan OBS De Kaardebol in de Almeerse Kruidenwijk is deze vraag voorgelegd. En daarbij is een opzet gevonden, waarmee de leerkrachten, de kinderen en de ouders uit de voeten kunnen. Op De Kaardebol gaan – bij afwezigheid van een leerkracht – de kinderen met de hele groep zelfstandig aan het werk op het Rembrandtplein!

Wat is het Rembrandtplein?

Dynamiek

Om een goed beeld te krijgen van ons Rembrandtplein nemen wij u eerst mee naar het Amsterdamse Rembrandtplein. In gedachten zien we terrasjes liggen. Er zijn winkels en er is een parkje. Vlakbij zijn een museum, een internetcafé en een bioscoop. De tram komt voorbij en stopt bij de halte Rembrandtplein. Mensen stappen in en uit. En iedereen zoekt zijn (of haar) weg naar de plek, waar hij (of zij) naartoe wil (of moet). Mensen lopen twee aan twee, in groepjes of juist alleen. Er is beweging. Er is dynamiek.

Ontmoetingsplaats

Zo stappen we op De Kaardebol ook het Rembrandtplein op. Als we ons laten leiden over het plein, dan zien we huizen met trapgevels, waarin kinderen werken. De tram arriveert. Kinderen lezen hun krantje of een boek in de tram. Sommigen stappen uit en gaan naar het internetcafé. Wellicht gaan ze een project uitwerken voor de website van hun groep of doen een spelletje. Anderen gaan naar de bioscoop. Door de deur kunnen ze zien welke film er draait. Stilletjes glippen drie kinderen naar binnen. Andere kinderen gaan naar het schildersatelier of oefenen een toneelstuk in.
Ons plein is een ontmoetingsplaats, waar gespeeld, gewerkt en geleerd wordt. En omdat De Kaardebol zich profileert als school voor kunst en cultuur, was de naam Rembrandtplein snel gevonden.

De fysieke kant

In twee lokalen op De Kaardebol zijn houten huisjes gebouwd, die door hun geveltjes lijken op Amsterdamse grachtenpanden. De twee lokalen staan met elkaar in verbinding. De kinderen stappen het ene lokaal uit via een gevelhuisje en stappen het andere lokaal in door de deur van de tram.
Om ruimte te winnen, zijn de houten huisjes economisch gebouwd. Kinderen werken niet alleen in de huisjes. Ze staan er ook vóór. In een aantal gevels zijn nissen gemaakt, waarin werkbladen voor computerschermen en schildersezels zijn bevestigd. Daar kunnen de kinderen aan werken. Dit systeem houdt het lokaal groot en creëert voor de kinderen veel bewegingsruimte.
De tram, het plantsoen en de muziektent staan voor de ramen. Omdat ze open van structuur zijn, kan het daglicht goed naar binnen vallen. Op de wanden zijn vergezichten geschilderd, die het gevoel van diepte oproepen. In de lokalen hangen spots, om gevels uit te lichten en de winkeletalage extra aandacht te geven.

Organisatie

Afspraken

Wanneer een collega thuis in bed blijft, vangt de directeur de kinderen op in het eigen lokaal. Hij vertelt de groep dat de juf ziek is en dat de kinderen vandaag naar het Rembrandtplein gaan. Even herhaalt de directeur de afspraken, die gemaakt zijn voor het plein en laat een kind dat toevallig die dag een spreekbeurt (of boekenkring) heeft eerst zijn (of haar) presentatie doen. Daarna gaan de kinderen naar het Rembrandtplein.

Zenuwcentrum

De opdrachten halen de kinderen in de kiosk, het zenuwcentrum van het plein. De kiosk is met recht het “zenuwcentrum”, want de kinderen die de kiosk bemannen (bemensen), werken hard om al hun klasgenoten te voorzien van opdrachten.
De kinderen kopen de opdrachten met fictief geld (de zogeheten paletten). Voor dit geld krijgt een kind een beschrijving van zijn (of haar) opdracht, plus de bijbehorende materialen.
De kinderen moeten goed op hun materialen passen, want bij het terugbrengen van de materialen naar de kiosk krijgen de kinderen hun geld weer terug. Ontbreekt er iets aan de materialen, dan kan een kind zijn (of haar) paletten pas terugkrijgen, als het pakket weer compleet is.

Menukaarten

De kinderen kiezen zélf hun opdracht. Ze maken een keuze vanaf menukaarten, die overal op het Rembrandtplein liggen.
Om een flessenhals bij de kiosk te voorkomen, doen de kinderen hun inkopen in kleinere subgroepen. Als de eerste groep inkopen mag doen, krijgen de wachtende kinderen eerst een speelopdracht.

Bonus

Wanneer een kind binnen zijn (of haar) opdracht tot een adequate oplossing is gekomen, krijgt het een bonus. Die bonus (óók in de vorm van fictief geld) wordt verstrekt door de Rembrandtplein-stadswachten. Dat zijn twee kinderen, die gekozen zijn uit de groep. De individuele leerling verdient op het plein dus geld voor zichzelf.
Het verdiende geld kan aan het eind van het jaar dan besteed worden op het Rembrandtplein-jaarmarktfestival. Op dit festival is een luchtkussen aanwezig, er staan diverse kraampjes, er worden workshops gegeven en er zijn ijsjes, hapjes en drankjes te koop. De kinderen zijn door dit festival hun geld dus weer kwijt. En de school heeft weer geld in kas voor het volgende schooljaar.

Zelfsturend

Door de kioskmedewerkers, de Rembrandtplein-stadswachten én de prikkel van het fictieve geld is het plein zelfsturend. Door de formulering van de opdrachten kunnen de leerlingen zelfstandig aan het werk. In principe kan een groep kinderen zichzelf aan de gang houden op het plein. Het is echter in onze ogen niet wenselijk om de kinderen zonder toezicht van een volwassene op het Rembrandtplein te laten werken. En dit is een lastig probleem voor de organisatie. Want de leerkracht van de groep is tenslotte afwezig!

Bemanning

Wie bemant dan het Rembrandtplein? (Of politiek correct: wie bemenst het plein?) De Kaardebol heeft ervoor gekozen het toezicht van de kinderen onder te brengen bij ouders en pabo- en ROC-studenten.
Een weekje onderwijs op een basisschool kent vaak negen dagdelen. Bij elk dagdeel hebben wij twee à drie ouders of studenten ingedeeld. Die zijn bereid gevonden om bij afwezigheid van een leerkracht naar school te komen en een dagdeel bij de kinderen op het plein aanwezig te zijn.
De ouders worden ’s ochtends gebeld. Stagiair(e)s zijn die dag op de school aanwezig. Zij krijgen bij het intakegesprek voor de stageperiode de vraag voorgelegd of ze hiertoe bereid zijn.

Werkplekleren

Daarnaast zijn de studenten sterk betrokken geweest (en nog steeds betrokken) bij het ontwikkelen van materialen en lessenseries voor het Rembrandtplein. Passend bij de ontwikkeling van de student en passend bij de opdrachten vanuit de pabo of het ROC.
Vanuit de school krijgen de studenten begeleiding en feedback. Mede door deze werkwijze maakt de school het werkplekleren mogelijk, waardoor het voor studenten een aantrekkelijke leerschool wordt. En de basisschool geeft – samen met het opleidingsinstituut – vorm aan de opleiding van toekomstige leerkrachten. Opleidingsinstituut en basisschool zijn partners in leren!
Zowel voor De Kaardebol als voor de student is dit een win-winsituatie. De afspraken over samenwerkingsvormen tussen de pabo, het ROC en de Almeerse scholen vindt plaats op bestuurlijk niveau.

Inhoudelijk

• Adaptief
Het Rembrandtplein speelt adaptief in op de mogelijkheden van (en de verschillen tussen) de leerlingen. Kinderen kunnen – wat de opdrachten betreft – gebruikmaken van verschillende (oplossings)strategieën, zowel cognitief als sociaal-emotioneel. Ten eerste zal een kind een activiteit kiezen, die bij hem (of haar) past en op zijn (of haar) eigen wijze deze activiteit benaderen en aanpakken. Ten tweede zal het kind met medeleerlingen samenwerken, die hem (of haar) liggen.

• Meervoudige intelligentie
Een leerling kan kiezen voor een bewegingsopdracht op de hometrainer of juist gaan schilderen. Op het Rembrandtplein liggen reken- en taalopdrachten. Kinderen maken er werkstukken, puzzelen met Topo en luisteren naar muziek. Er zijn evenwichtsoefeningen en voelspelletjes. Leerlingen tekenen, doen aan drama en bouwen met blokken. Daarnaast zijn er veel opdrachten met techniek. Al met al een scala aan opdrachten, waarbij zo veel mogelijk het palet van de meervoudige intelligentie wordt afgedekt.

• Integratie
Voor De Kaardebol is het Rembrandtplein een groot project. Zo groot, dat het jammer zou zijn om het plein alleen te gebruiken bij afwezigheid van een leerkracht. Daarom laat de school het plein steeds meer integreren in het bestaande onderwijs. Leerkrachten bezoeken met hun groep regelmatig de ruimte. Zaakvakken worden door pabostudenten omgezet tot werkbare Rembrandtplein-opdrachten.

De jongste kinderen

• Keuze
Alleen de oudste kleuters van de beide groepen 1/2 op De Kaardebol gaan naar het Rembrandtplein, als een leerkracht afwezig is. De jongste kinderen gaan gezamenlijk naar de groep 1/2 van de nog aanwezige leerkracht.
De keuze hiervoor is gemaakt vanuit sociaal-emotioneel oogpunt. De oudste kinderen komen waarschijnlijk het volgende jaar bij elkaar in groep 3. De jongste kinderen blijven zo onder de aandacht van een leerkracht. Alle kinderen kennen de twee leerkrachten van de groepen 1/2. En de kinderen kennen elkaar van het werken op de gang en van het buiten zijn.

• Eigen, herkenbaar materiaal
De oudste kleuters krijgen daarnaast eigen, herkenbaar materiaal mee voor op het Rembrandtplein. Ook de werkzaamheden in het internetcafé zijn voor deze leeftijdsgroep herkenbaar gemaakt. De kinderen kennen vanuit hun eigen groep het systeem van het Arbeid naar Keuze-bord. Dit systeem wordt ook op het Rembrandtplein gebruikt.

Tot slot

Deelbaar gedachtegoed

De Kaardebol heeft de luxe, dat men zich de ruimte van twee lokalen kan permitteren. Daar kan niet elke basisschool in Nederland in meegaan. Toch is in onze ogen een vertaalslag van het Rembrandtplein naar elke, willekeurige school mogelijk. De werkwijze van (en het gedachtegoed rond) het Rembrandtplein zijn daardoor deelbaar.
De meeste schoolgangen en hallen kennen werkplekken, waar computers staan. Of er is een ruimte binnen de school, waar kinderen handvaardigheid doen. Vaak heeft een school een toneelpodium, met een ruimte ervoor. Met eenvoudige middelen zijn die ruimtes om te toveren tot werkplekken, die binnen een thema passen. Kinderen kunnen bijvoorbeeld naar de Dierentuin, naar Villa Kakelbont of naar het Sprookjesbos gaan.

Doorzettingsvermogen, tijd en menskracht

Binnen scholen is bij onderwijzend personeel veel potentie op het gebied van creativiteit, zodat er oplossingen gevonden kunnen worden, die passen binnen de visie (of naamgeving) van de school. Het Rembrandtplein heeft niet meer gekost dan wat een fancy-fair (of sponsorloop) gemiddeld opbrengt. Doorzettingsvermogen, tijd en menskracht zijn wellicht de lastigste zaken om te realiseren. Een grote bijdrage hierin van de ouders van de school en van de instanties van buiten de school was (en is) voor het Rembrandtplein en De Kaardebol erg belangrijk. Net als een zeer enthousiast team en een groep leuke kinderen.
We hopen dat de beschrijving in dit artikel u inspiratie zal geven bij het vinden van oplossingen voor uw eigen school.

Veel succes!

Dank

Hierbij bedanken wij Riejet van Til, die het fictieve geld reeds heeft toegepast in de Winkel op basisschool de Polygoon, in Almere.

De auteurs